Bàn Về Ham Muốn

Giới thiệu tác phẩm Bàn Về Ham Muốn (On Desire) của William B. Irvine

“Bàn Về Ham Muốn” (tựa gốc: On Desire: Why We Want What We Want) là một cuốn sách triết học – khoa học phổ thông, trong đó William B. Irvine dẫn người đọc đi một vòng “thăm thú” thế giới ham muốn của con người: ham muốn nảy sinh từ đâu, vận hành thế nào, tại sao nhiều khi nó khiến ta khổ sở hơn là hạnh phúc, và quan trọng nhất là làm sao sống tốt với chính những ham muốn ấy thay vì bị chúng dắt mũi.​

Mở đầu, Irvine chỉ ra một thực tế đơn giản mà khó chấp nhận: phần lớn ham muốn của ta không do ta “tự chọn” mà tự bật lên, giống như một chương trình được cài sẵn trong não bộ qua tiến hóa. Tổ tiên có những ham muốn mạnh về thức ăn, sinh sản, địa vị… thì dễ sống sót và truyền gen hơn, nên ngày nay ta vẫn mang theo “bản đồ ham muốn” ấy, dù hoàn cảnh đã khác xa thời săn bắt – hái lượm. Điều này khiến nhiều ham muốn hiện tại trở nên lệch pha với đời sống hiện đại: ta có thể thừa thức ăn, thừa lựa chọn, nhưng vẫn thiếu cảm giác đủ đầy.​

Irvine phân biệt hai dạng chính:

• Ham muốn tận cùng (terminal desires) – những cái ta muốn như một mục đích tự thân (hạnh phúc, được yêu thương, cảm giác có ý nghĩa…).
• Ham muốn công cụ (instrumental desires) – những cái ta muốn vì nghĩ rằng chúng sẽ dẫn tới mục tiêu cuối (tiền, xe sang, chức vụ…).​

Rắc rối xuất hiện khi ta nhầm lẫn hai loại: dốc toàn lực cho ham muốn công cụ (ví dụ: lên chức, mua nhà, sở hữu hàng hiệu) mà quên hỏi chúng có thật sự dẫn tới những giá trị tận cùng mình khao khát không. Kết quả là nhiều người đạt được “mục tiêu” nhưng vẫn trống rỗng – một dạng “nghịch lý ham muốn”: càng chạy theo, càng bất an.​

Cuốn sách cũng nhấn mạnh vai trò căng kéo giữa cảm xúc và lý trí. Theo Irvine, cảm xúc thường giữ quyền phủ quyết, còn lý trí chỉ có “quyền thuyết phục”. Lý trí có thể vẽ ra kế hoạch tiết kiệm, ăn uống lành mạnh, tập thể dục; nhưng chỉ cần cảm xúc buồn chán, cô đơn, hay thèm muốn trỗi dậy đủ mạnh, mọi kế hoạch có thể sụp đổ trong chốc lát. Ham muốn vì vậy vừa là động lực, vừa là “con ngựa bất kham” mà ta phải học cách thuần hóa.​

Giới thiệu tác giả William B. Irvine

William B. Irvine là giáo sư triết học tại Đại học Wright State (Ohio, Hoa Kỳ), được biết đến rộng rãi nhờ các sách triết học thực hành, đặc biệt là những tác phẩm phục hưng tinh thần Khắc kỷ trong đời sống hiện đại. Ông tốt nghiệp cử nhân Toán học và Triết học tại Đại học Michigan, sau đó lấy bằng Thạc sĩ và Tiến sĩ Triết học tại UCLA.​

Thời gian đầu, Irvine theo đuổi “triết học thuần túy”, viết luận án và bài báo học thuật về các chủ đề kỹ thuật trong triết học. Về sau, ông tự nhận là “chán triết học thuần túy” và chuyển hướng sang các chủ đề nằm giữa triết học và đời sống: đạo đức trong tài chính, đạo đức trong nuôi dạy con, tâm lý ham muốn, và nghệ thuật sống theo Khắc kỷ.​

“On Desire: Why We Want What We Want” đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của Irvine: trong quá trình nghiên cứu ham muốn, ông tiếp xúc sâu với tư tưởng Khắc kỷ và dần lựa chọn Khắc kỷ như “triết lý sống” của chính mình. Về sau, ông nổi tiếng hơn nữa với “A Guide to the Good Life: The Ancient Art of Stoic Joy” và “The Stoic Challenge”, hai cuốn sách góp phần quan trọng vào “phong trào Khắc kỷ hiện đại”.​

Mời các bạn tải / đọc tác phẩm “Bàn Về Ham Muốn (On Desire: Why We Want What We Want)” của tác giả William B. Irvine