Cuốn sách lịch sử quan trọng và có giá trị bậc nhất về lịch sử Việt Nam thời phong kiến là “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” do quan Tham mưu Ngô Sỹ Liên biên soạn dưới triều vua Lê Thánh Tông vào khoảng năm 1479. Đây là tác phẩm lịch sử đầu tiên của Việt Nam viết theo phương pháp biên niên sử, ghi chép chi tiết và có hệ thống về lịch sử Việt Nam từ thời Hồng Bàng đến thời Lê sơ.
Cuốn sách gồm 50 quyển, chia làm 3 phần chính: Phần thứ nhất gồm 20 quyển, ghi chép lịch sử từ thời Hồng Bàng đến thời nhà Đinh; Phần thứ hai gồm 20 quyển, nói về lịch sử nhà Tiền Lê; Phần thứ ba gồm 10 quyển, ghi chép sử liệu từ thời Lý đến đầu thời Lê sơ. Nội dung cuốn sách được chia theo năm, tháng, ngày và ghi chép chi tiết các sự kiện lịch sử quan trọng dưới hình thức biên niên sử. Đây là công trình nghiên cứu lịch sử đầu tiên của Việt Nam được biên soạn một cách có hệ thống dựa trên nhiều tài liệu lịch sử quan trọng để lại từ các triều đại trước.
Để biên soạn cuốn sách này, Ngô Sỹ Liên đã dựa vào nhiều tài liệu lịch sử quý báu như “Đại Việt sử ký” của Lê Văn Hưu, “Đại Việt sử lược” của Phan Phu Tiên, “Đại Việt sử ký” của Ngô Thì Sĩ và nhiều tài liệu quan trọng khác. Ngoài ra, ông còn dựa vào các bia ký, đồ họa, các gia phả, thiên văn học để nghiên cứu và lựa chọn các sử liệu cần thiết. Đặc biệt, ông còn trích dẫn nhiều chi tiết từ các tài liệu nước ngoài như sử Trung Quốc để làm bổ sung cho các sự kiện lịch sử Việt Nam. Việc kết hợp nhiều nguồn tư liệu khác nhau giúp cuốn sách có độ tin cậy cao và trở thành công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị nhất thời bấy giờ.
Nội dung cuốn sách ghi chép rất chi tiết về các triều đại phong kiến Việt Nam, từ thời kỳ Hồng Bàng truyền thuyết cho đến đầu thời Lê sơ. Đặc biệt, phần viết về các triều đại nhà Ngô, Đinh, Tiền Lê có nhiều chi tiết quan trọng, phản ánh sinh động quá trình hình thành và phát triển của nhà nước phong kiến Đại Cồ Việt. Các sự kiện lịch sử quan trọng như cuộc khởi nghĩa của ba anh em Hai Bà Trưng, cuộc kháng chiến chống quân nhà Đường do Đinh Bộ Lĩnh lãnh đạo, các cuộc chiến tranh giữ nước thời Tiền Lê…đều được ghi chép rất cụ thể.
Ngoài việc ghi chép sự kiện lịch sử theo trình tự thời gian, Ngô Sỹ Liên còn viết riêng một số mục như thần tích, địa lý, chế độ triều đình, phong tục tập quán,…giúp độc giả hiểu rõ hơn về chế độ phong kiến, xã hội và văn hóa của các triều đại phong kiến Việt Nam. Đặc biệt, phần viết về lịch sử văn hóa, văn hiến của các triều đại cung cấp nhiều thông tin quý giá. Cuốn sách cũng ghi lại nhiều di tích, địa danh quan trọng của đất nước như đền thờ tướng quân, đền miếu các vua chúa,…giúp nghiên cứu phong tục tập quán xã hội Việt Nam thời phong kiến.
Về mặt ngôn ngữ, Đại Việt Sử Ký Toàn Thư sử dụng ngôn ngữ Hán Việt, văn phong nghiêm chỉnh, trang nghiêm nhưng vẫn đầy tính nhân văn. Cách diễn đạt của tác giả Ngô Sỹ Liên thanh thoát, trang nghiêm nhưng vẫn hàm súc tính nhân văn sâu sắc. Điều đó phản ánh tầm nhìn rộng rãi, trình độ học vấn uyên bác của ông. Cuốn sách có giá trị to lớn về mặt lịch sử và văn hóa, trở thành tài liệu nghiên cứu quan trọng nhất về lịch sử Việt Nam thời phong kiến.
Đại Việt Sử Ký Toàn Thư là công trình biên soạn lịch sử đầu tiên của Việt Nam theo phương pháp biên niên sử nghiêm ngặt, có hệ thống. Cuốn sách không chỉ ghi chép chi tiết các sự kiện lịch sử quan trọng mà còn cung cấp nhiều thông tin quý báu về xã hội, văn hóa, địa lý,…của các triều đại phong kiến, trở thành nguồn tư liệu lịch sử quý giá nhất về lịch sử Việt Nam. Sự nghiệp biên soạn lịch sử của Ngô Sỹ Liên đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử phát triển khoa học lịch sử Việt Nam. Đây vẫn là tài liệu tham khảo quan trọng nhất ngày nay trong các nghiên cứu về lịch sử Việt Nam thời phong kiến.
Mời các bạn đón đọc Đại Việt Sử Ký Toàn Thư của tác giả Ngô Sỹ Liên.
