Đôi Mắt – Nam Cao
Sau cách mạng, với tư duy “sống đã rồi hãy viết”, Nam Cao hăng hái tham gia cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc. Giai đoạn này, truyện ngắn “Đôi mắt” được xem là tác phẩm xuất sắc nhất của ông. Trong câu chuyện, thông qua việc xây dựng hình tượng hai nhà văn: Hoàng và Độ với hai lối sống, hai cách nhìn khác nhau về người nông dân, về kháng chiến, Nam Cao đã khái quát một vấn đề có ý nghĩa sâu sắc, không chỉ có ý nghĩa với tình hình thực tế lúc đó mà còn với thời điểm hiện tại – vấn đề “cách nhìn cuộc sống”.
Nhân vật trung tâm trong “Đôi mắt” là nhà văn Hoàng. Hoàng không chỉ là một nhà văn mà còn là một tay “chợ đen tài năng”. Trong nạn đói kinh hoàng năm 1945, mặc dù xác người chết ngập phố phường, gia đình Hoàng vẫn sống xa hoa, con chó anh nuôi không phải nhịn phải một bữa. Hoàng tin tưởng vào “ông Cụ” nên khi có lệnh tản cư, anh dẫn gia đình về nông thôn sinh sống.
Ở nơi mới, sống bên cạnh người nông dân, đôi mắt của Hoàng thấy người dân quê là “những kẻ đần độn, lỗ mãng, ích kỷ, tham lam, bần tiện”. Anh em trong nhà cũng không hòa thuận. Ai giết một con gà thì ngày mai cả làng biết. Theo Hoàng, người nông dân chỉ biết làm như trâu mỗi ngày, chẳng dám ăn, ăn chẳng dám ăn, mặc chẳng dám mặc, sống ẩn sau bó góc; họ “ngố ngố và cướp ghế”, đọc chậm một tờ giấy mất mười lăm phút, viết chữ quốc ngữ sai nhưng lại thích bàn luận chính trị. Việc một người bán cháo lòng sau cách mạng được làm chủ tịch xã, hoặc một anh thanh niên vác tre đi xây lũy, ngăn cản quân thù thuộc lòng ca khúc Tiến quân ca là những câu chuyện hóm hỉnh.
Niềm tin của Hoàng chỉ dành cho lãnh tụ: “Ông Cụ làm mọi thứ quá tuyệt vời, cho nên tôi nghĩ dù dân ta có xấu đi nữa, ông Cụ vẫn sẽ khiến họ tự lập như thường”. Từ cách nhìn về người nông dân, về cuộc kháng chiến, Hoàng chọn lối sống “đóng cửa”, lạc lõng với bước thời của quê hương. Hằng ngày, Hoàng sống trong ngôi nhà với màn trắng xoa, mùi nước hoa thoang thoảng, suy nghĩ về món ăn, đọc tiểu thuyết trước khi đi ngủ và soi chiếu với những tri thức “tạp nham”.
Ngược lại, nhà văn Độ lại có cái nhìn, một lối sống hoàn toàn khác. Với Độ, người nông dân có nhiều điều kỳ lạ, họ vẫn còn là một “bí ẩn” chưa phải ai hiểu hết. Độ nhận thấy hạn chế của người nông dân: “Tôi thân thiện với họ rất nhiều. Tôi đã hầu như thất vọng khi thấy họ đa phần dốt nát, tù tội, e dè, thật lòng thương hại”. Độ từng hoài nghi về “sức mạnh của đại chúng”. Tuy nhiên, khi Cách mạng tháng Tám thành công, Độ nhận ra rằng người nông dân của quê hương vẫn có thể tham gia cách mạng và tham gia cách mạng rất quyết tâm. “Vô số anh răng đen, mắt to, gọi lựu đạn là “nựu đạn”, hát Tiến quân ca như người buồn ngủ cầu kinh nhưng khi ra trận thì can đảm rất nhiều”. Độ nhìn thấy hành động của anh thanh niên thuộc lòng ba giai đoạn giống như một con vẹt nhưng anh cũng chứng kiến anh thanh niên vui vẻ vác tre đi làm vật cản quân thù.
Trong khi Hoàng nhìn người nông dân là tò mò, hay để ý đến chuyện của người khác, Độ thấy sự trách nhiệm cao cả của người nông dân đối với cuộc kháng chiến thiêng liêng của dân tộc trong hành động đó. Với đôi mắt kia, cái nhìn tin tưởng, yêu mến với người dân nông thôn, Độ đã tham gia vào cuộc kháng chiến, hòa mình vào cuộc sống của người nông dân, sống, chiến đấu vì dân tộc.
Có thể nói, trong “Đôi mắt”, thông qua nghệ thuật miêu tả chi tiết ngoại hình, cử chỉ, lời nói của nhân vật, Hoàng và Độ đã hiện lên rất sắc nét. Hoàng đại diện cho cái nhìn hẹp hòi, một chiều, chỉ thấy những điều xấu xa của người nông dân và nhận thấy cuộc sống “đắng cay”. Độ lại khác biệt! Độ có cái nhìn đa chiều, thấu hiểu hai mặt của vấn đề. Độ nhìn thấy được sự xấu xa của người nông dân nhưng anh cũng nhận ra vẻ đẹp tiềm ẩn bên trong họ. Chính cách nhìn của Hoàng và Độ đã đưa đến việc mỗi người tự chọn cho mình một lối sống, một nỗi chỗ cho mình.Trước mắt các bạn, hãy tìm hiểu về tác phẩm “Đôi Mắt”. Điều mà nó mang lại khiến ta như lạc vào thời kỳ cả nước đoàn kết chống lại thực dân Pháp xâm lược. Cùng với đó, từ “Đôi Mắt”, chúng ta tưởng tượng được cuộc sống nông thôn Việt Nam sau cách mạng. Quan trọng hơn, qua truyện ngắn này, chúng ta học được cách nhìn đời sống. Hiện nay, khi đất nước đã độc lập, tự do, và đời sống vật chất người dân ngày càng được nâng cao, nhưng vẫn không ít người cảm thấy không hạnh phúc. Liệu áp lực cuộc sống hiện đại hay cái nhìn tiêu cực về cuộc sống có làm chúng ta không thể tìm thấy hạnh phúc? Câu trả lời đích thực nằm trong cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống.
Một danh nhân đã nói: “Hai người cùng nhìn xuống nước, một người chỉ thấy vúng nước, người kia thấy các vì sao”. Cách nhìn thực sự quyết định cảm nhận cuộc sống. Đừng bao giờ nhìn cuộc sống với cái nhìn tiêu cực, một chiều, hãy biết tìm cái tích cực trong đó. Đừng chỉ nhìn thấy khó khăn và thất bại, hãy nhìn nhận khó khăn như cơ hội để thể hiện khả năng và tìm kiếm những cơ hội mới. Không ai hoàn hảo, ta có thể nhìn thấy tất cả các tật xấu của người khác nhưng cũng hãy học hỏi những điều tốt đẹp từ họ. Chỉ khi đi nhiều, quan sát nhiều, chúng ta mới nhận ra cuộc sống không lúc nào chua chát hay chán nản.
Cách Nam Cao mô tả cách nhìn cuộc sống của Hoàng và Độ – đại diện cho hai trường phái văn học thời đó, thật sự là một cống hiến quan trọng giúp nhiều văn nghệ sĩ “thức tỉnh”, tìm ra con đường sáng sủa cho tác phẩm của mình. “Đôi Mắt” không chỉ có ý nghĩa trong bối cảnh lúc đó mà hơn 60 năm sau, “cách nhìn cuộc sống” mà Nam Cao thể hiện trong truyện ngắn vẫn khiến chúng ta phải suy ngẫm, chiêm nghiệm!
Nam Cao, nhà văn và chiến sỹ xuất sắc của dân tộc, đã để lại dấu ấn lớn trong văn học Việt Nam thế kỷ 20. Hãy đặc biệt chú ý đến những đóng góp quan trọng của ông trong việc phát triển truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam. Đừng quên tiết lộ sự thần thái của Nam Cao, người sinh ra trong một gia đình hào hoa nhưng không mất đi sức lao động và tinh thần trách nhiệm. Đã đọc rồi, mời các bạn thưởng thức “Đôi Mắt” của tác giả Nam Cao!
