Cuốn sách “Đường đến Tự do” là một hành trình khám phá về ý nghĩa thực sự của tự do tài chính và cách chúng ta có thể đạt được nó. Tác giả Peter Mallouk, với kinh nghiệm trong ngành tài chính, cùng với Anthony Robbins, chuyên gia tư vấn chiến lược kinh doanh và cuộc sống nổi tiếng thế giới, mang đến cho độc giả những lời khuyên và bài học quý báu từ hàng chục năm làm việc trong lĩnh vực này.
Cuốn sách định nghĩa tự do tài chính không chỉ đơn thuần là việc có nhiều tiền, mà là trạng thái tâm lý mà khi đó, chúng ta hoàn toàn tự do để làm những gì mình muốn và chia sẻ niềm vui đó với những người chúng ta yêu thương. Để đạt được tự do tài chính, chúng ta cần phải thay đổi cách tư duy và tiếp cận đối với tiền bạc, và cuốn sách sẽ hướng dẫn chúng ta từng bước để làm điều đó.
Với 14 chương sách được chia thành 5 phần chính, độc giả sẽ được dẫn dắt qua hành trình chinh phục tự do tài chính. Tác giả giúp độc giả hiểu biết về cách thị trường hoạt động, lập kế hoạch bảo toàn và phát triển tài chính, cũng như giữ vững tinh thần để tận dụng những cơ hội trong mọi tình huống. Đồng thời, cuốn sách cũng tiết lộ về 6 nhu cầu cơ bản của con người và tác động của chúng lên hành trình tìm kiếm tự do tài chính.
Tổng quan, “Đường đến Tự do” không chỉ là một cuốn sách về tài chính, mà còn là hành trình tìm kiếm ý nghĩa thực sự của cuộc sống và cách để đạt được sự viên mãn và tự do.
—
PHẦN I – HÀNH TRÌNH PHÍA TRƯỚC
Chương 1 – ĐƯỜNG ĐẾN TỰ DO
“Điều duy nhất chúng ta phải sợ chính là nỗi sợ.” – FRANKLIN DELANO ROOSEVELT
Tất cả chúng ta đều muốn được thật sự tự do. Tự do làm những việc chúng ta muốn vào lúc chúng ta muốn và chia sẻ nó với những người chúng ta yêu thương. Tự do sống với đam mê, với sự hào phóng, lòng biết ơn và sự bình an trong tâm hồn. Đó chính là tự do tài chính. Tự do tài chính không phải là một số tiền, mà là một trạng thái tâm trí. Và bất kể đang ở giai đoạn nào trong đời hay hoàn cảnh tài chính hiện tại ra sao, bạn đều có thể đạt được mục tiêu tự do tài chính – đúng vậy, ngay cả giữa lúc khủng hoảng. Trên thực tế, nhiều người đã kiếm được khoản tiền hậu hĩnh trong những thời kỳ “đen tối cùng cực”.
Mỗi người đều có một định nghĩa riêng về tự do tài chính. Đối với bạn, tự do tài chính có thể là dành nhiều thời gian hơn để du lịch, nhiều thời gian hơn cho người thân hoặc nhiều thời gian hơn để cống hiến cho một mục tiêu có ý nghĩa. Có thể bạn khao khát làm việc vì bạn muốn chứ không phải vì hoàn thành trách nhiệm. Dù định nghĩa như thế nào về tự do tài chính, có thể bạn đang tự hỏi: “Liệu tự do tài chính có thật sự khả thi không?”.
Sau khi phỏng vấn hơn năm mươi bộ óc tài chính vĩ đại nhất thế giới, tôi có thể cam đoan với bạn rằng thật sự có một con đường để đạt được tự do tài chính. Nhưng có những nguyên tắc rõ ràng mà bạn phải tuân thủ nếu muốn đạt đến đỉnh cao đó. Có những cạm bẫy và chướng ngại mà bạn phải tránh. Có rất nhiều nhà tư vấn không đáng tin cậy có thể khiến bạn lạc lối bởi những lời khuyên tư lợi. Quyển sách này đề cập đến tất cả những vấn đề đó một cách chi tiết. Trở nên độc lập về tài chính không phải là một việc quá khó, nhưng cũng không có chiếc hộp thần kỳ nào giúp bạn đạt được mục tiêu này trong ngày một ngày hai (mặc dù sẽ có những người nói với bạn như thế). Con người tương lai của bạn không thể tự vươn cao nếu không có một nền tảng vững chắc được tạo thành bởi những móc treo và dây thừng. Nếu cam kết với mục tiêu tự do tài chính, bạn phải tự bảo vệ mình và phải tham gia vào quá trình giải cứu bản thân.
Tùy vào vị trí hiện tại của bạn, tự do tài chính có thể nghe như một giấc mơ viển vông, hoặc bạn có thể đang đi đúng hướng nhưng không cảm thấy tự do. Có thể bạn là một thành viên của thế hệ Thiên niên kỷ1 và đang gánh món nợ học phí nặng nề từ thời sinh viên. Hoặc có thể bạn là một người thuộc thế hệ Bùng nổ dân số2 đang nỗ lực bắt kịp thời đại. Thậm chí bạn có thể giàu có theo các chuẩn mực phổ biến nhất nhưng vẫn loay hoay với nỗi sợ đánh mất tất cả những gì mình đã dày công tạo dựng. Cho dù thế nào đi nữa, quyển sách này sẽ cung cấp cho bạn những công cụ, chiến lược đã được chứng minh hiệu quả và một tâm trí bình yên mà bạn cần không chỉ để đạt được tự do tài chính mà còn để có được cảm giác viên mãn thật sự trong hành trình đó.
CẦN NHIỀU THẬP NIÊN NỖ LỰC ĐỂ TẠO RA MỘT KỲ TÍCH
Để tôi tiết lộ cho bạn bí mật lớn nhất của tự do tài chính: bạn sẽ không kiếm được đủ tiền để đạt đến trạng thái đó. Đối với đại đa số chúng ta, kể cả những người giỏi kiếm tiền nhất, tiết kiệm đủ để an toàn về mặt tài chính là điều gần như không thể. Có buồn cười không khi càng kiếm được nhiều tiền thì chúng ta dường như lại càng tiêu xài nhiều hơn? Trong hàng ngàn cuộc thảo luận về chủ đề này, hầu hết mọi người đều nói rằng các kế hoạch tự do tài chính của họ có tính đến một “vận may bất ngờ” như bán công ty, trúng số, được tăng lương hoặc thăng chức nhảy vọt, hoặc bất ngờ nhận được một khoản thừa kế kếch xù. Nhưng hãy thành thật thừa nhận rằng hy vọng không phải là một chiến lược. Đơn giản là có quá nhiều biến số nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta khiến những viễn cảnh như vậy không xảy ra theo đúng kỳ vọng. Chúng ta phải khai thác một sức mạnh mà Albert Einstein gọi là kỳ quan thứ tám của thế giới: lãi kép.
Trong quyển sách The Tipping Point (tựa tiếng Việt: Điểm bùng phát), Malcolm Gladwell mô tả điểm bùng phát là “điểm tới hạn, ngưỡng, hay điểm sôi”. Điều này chắc chắn đúng nhất khi nói về sức mạnh của lãi kép. Bạn muốn trở thành triệu phú? Chuyện đó khả thi, đặc biệt là nếu bạn bắt đầu sớm. Biểu đồ 1.1 trang bên có lẽ là một trong những biểu đồ quan trọng nhất bạn từng thấy (tuy nhiên, bạn có thể chuẩn bị tinh thần nhìn thấy nhiều biểu đồ tương tự trong một quyển sách về tài chính như thế này!). Biểu đồ này cho thấy số tiền bạn cần đầu tư mỗi năm để có được khoản tiền một triệu đô-la ở tuổi sáu mươi lăm, với giả định lãi suất trung bình 7%/năm và đầu tư vào một tài khoản được hoãn thuế như 401(k)1 hoặc IRA2. Nếu bắt đầu sớm, số tiền bạn có thể tiết kiệm được khi về hưu sẽ khiến bạn ngạc nhiên. Ở tuổi hai mươi, bạn chỉ cần tiết kiệm 3.217 đô-la mỗi năm, hay 272 đô-la một tháng. Nhưng nếu đợi đến năm mươi tuổi mới bắt đầu, bạn phải bỏ ra đến 37.191 đô-la mỗi năm, hay 3.099 đô-la một tháng.
Có phải biểu đồ này đơn giản hóa quá mức rồi không? Chắc chắn là vậy. Không có một tài khoản thần kỳ nào có thể mang lại cho bạn tiền lãi 7%/năm từ năm này qua năm khác. Trên thực tế, từ năm 2000 đến cuối năm 2009 (tròn mười năm), chỉ số S&P 5001 cho thấy tiền lãi là 0%; sau này, giai đoạn này được biết tới như “Thập niên Mất mát”. Nhưng các nhà đầu tư khôn ngoan không chỉ sở hữu cổ phiếu của Mỹ. Trong hành trình vươn tới tự do tài chính của mình, tôi có cơ hội trò chuyện với huyền thoại đầu tư Burton Malkiel, tác giả quyển sách nổi tiếng A Random Walk Down Wall Street (tựa tiếng Việt: Bước đi ngẫu nhiên trên Phố Wall). Ông giải thích rằng nếu trong Thập niên Mất mát, bạn đa dạng hóa các cổ phiếu Mỹ, cổ phiếu nước ngoài, cổ phiếu thị trường mới nổi, trái phiếu và bất động sản2 thì bạn sẽ thu về mức lợi nhuận trung bình 6,7% mỗi năm – tất cả trong một thời kỳ có nhiều biến động từ bong bóng công nghệ, vụ khủng bố 11/9 và cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Khi tôi viết những dòng này, chúng ta đang ở giữa đại dịch Covid-19 với nỗi sợ ngày càng gia tăng về một cuộc suy thoái toàn cầu mà không ai biết sẽ kéo dài bao lâu và nghiêm trọng đến mức độ nào. Điều quan trọng cần nhớ là thật ra những “mùa đông” kinh tế này lại là một trong những cơ hội tốt nhất để tăng giá trị tài sản. Nếu bạn có thể kiểm soát nỗi sợ và quản lý tốt cảm xúc của mình, những bước lùi lớn của thị trường có thể mang đến cho bạn một cơ hội đặc biệt hiếm thấy. Tại sao? Tại vì mọi thứ đều được giảm giá! Trong thời kỳ Đại suy thoái, nhà đầu tư xuất chúng Joseph Patrick Kennedy đã gia tăng đáng kể tài sản của mình bằng cách đầu tư mạnh vào những bất động sản được bán với giá chỉ bằng một phần nhỏ so với giá trị trước đó của nó. Năm 1929, tài sản của Kennedy có giá trị ước tính là 4 triệu đô-la (tương đương 59,6 triệu đô-la ngày nay). Nhưng đến năm 1935, tức chỉ sáu năm sau, khối tài sản của ông đã tăng vọt lên 180 triệu đô-la (tương đương 3,36 tỷ đô-la ngày nay)!
Mùa đông kinh tế có nhiều thử thách không? Chắc chắn là có; tuy nhiên, mùa đông không kéo dài mãi! Mùa đông luôn được tiếp nối bởi mùa xuân. Và ngay cả trong mùa đông, không phải ngày nào cũng có tuyết và bão tuyết. Vẫn có những ngày nắng để nhắc nhở chúng ta rằng mùa đông không phải là vô tận. Như bạn sẽ thấy trong quyển sách này, cách bạn chọn để điều hướng các “mùa” đầu tư không ngừng biến động, cả về cảm xúc lẫn tài chính, là rất quan trọng.
Vì vậy, để đạt đến đỉnh cao tự do tài chính (và duy trì vị trí đó), có những câu hỏi mà bạn phải trả lời:
• Những khoản đầu tư nào đang có sẵn dành cho bạn, và trong số đó có những khoản đầu tư nào sẽ phù hợp với mục tiêu tài chính của bạn?
• Bạn sẽ lập một danh mục hỗn hợp bao gồm các khoản đầu tư như thế nào và chúng sẽ được quản lý ra sao trong suốt cả năm?
• Bạn sẽ sử dụng chiến lược nào để tối thiểu hóa các khoản thuế (loại “chi phí” cá nhân lớn nhất trong suốt cuộc đời bạn) một cách hợp pháp?
• Làm thế nào để bạn loại bỏ các khoản phí quá cao hoặc các khoản hoa hồng không cần thiết, qua đó gia tăng đáng kể khoản tiền mà bạn dành dụm được cho tương lai?
• Bạn sẽ điều hướng, thậm chí là tận dụng những đợt điều chỉnh giá và tình trạng sụt giảm bất ngờ của thị trường như thế nào?
• Làm thế nào bạn có thể chọn được nhà tư vấn có trách nhiệm pháp lý phải quản lý tiền của bạn với chuẩn mực cao nhất? (Cảnh báo: đa số các nhà tư vấn đều không đạt yêu cầu này.)
Đây là những vấn đề mà bạn tôi kiêm đồng tác giả Peter Mallouk sẽ giải đáp trong quyển sách có nội dung vô cùng hữu ích này. Peter có gần hai mươi năm kinh nghiệm điều hành Creative Planning (www.creativeplanning .com), một công ty tư vấn đầu tư độc lập có trị giá gần 50 tỷ đô-la chuyên cung cấp các dịch vụ quản lý tài sản toàn diện cho hàng ngàn gia đình trên khắp nước Mỹ. Trong quyển sách này, Peter hào phóng chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm thực tế của mình với bất kỳ ai muốn biết bí quyết thật sự để đạt được tự do tài chính.
Tuy nhiên, nắm trong tay những công cụ cần thiết để đạt được tự do tài chính và bắt tay vào hành động là hai việc khác nhau. Việc thực hành từng ngày sẽ biến kiến thức của bạn thành các giá trị. Nếu đạt được tự do tài chính không phải là chuyện quá khó khăn, tại sao chúng ta đang sống trong thời kỳ thịnh vượng nhất trong lịch sử nhân loại mà lại có rất nhiều người không đảm bảo được mức độ an toàn tài chính cơ bản? Một thực tế đáng kinh ngạc là 60% người Mỹ thậm chí không có nổi 1.000 đô-la để dành cho lúc về hưu và chưa tới 40% có thể chi 500 đô-la để xử lý một trường hợp khẩn cấp.
Nước Mỹ là một quốc gia tiêu dùng, nhưng nếu muốn cùng nhau phát triển thịnh vượng, người Mỹ chúng tôi phải thay đổi để trở thành các chủ sở hữu. Nhiều người Mỹ sở hữu iPhone, nhưng tại sao họ không sở hữu Apple? Nhiều người Mỹ mua hàng từ Amazon mỗi ngày, nhưng tại sao họ không sở hữu nhà bán lẻ quyền lực này? Bất kể tình trạng kinh tế xã hội của chúng ta ra sao, không có gì ngăn cản chúng ta hưởng lợi từ sức mạnh của nền kinh tế tự do. Chỉ với một vài đô-la, bất cứ ai cũng có thể sở hữu một phần của các công ty hàng đầu nước Mỹ và trở thành chủ sở hữu của nền kinh tế được cho là thịnh vượng và sinh lợi cao nhất trong lịch sử thế giới này.
VƯƠN XA
Mối quan hệ giữa chúng ta với tiền chắc chắn là một mối quan hệ cảm xúc. Các chiến lược và thông tin mà tất cả chúng ta cần để đạt được tự do tài chính đều đang có sẵn, vậy tại sao lại có quá nhiều người vẫn đi lang thang không mục đích với áp lực tài chính đè nặng trên vai hoặc thậm chí không biết có tồn tại một con đường dẫn đến tự do tài chính? Và tại sao rất nhiều người thành công về mặt tài chính nhưng lại hoàn toàn không cảm thấy thỏa mãn và bị “phá sản” về mặt cảm xúc?
Lý do nằm ở hai từ tồi tệ nhất mà con người có thể tưởng tượng ra…
NỖI SỢ
Nỗi sợ chính là sức mạnh vô hình ngăn cản chúng ta tạo ra cuộc sống mà chúng ta thật sự xứng đáng có được. Đó là trở ngại lớn nhất trên hành trình tự do tài chính, và nếu không được kiểm soát, nó sẽ khiến chúng ta đưa ra những quyết định đầu tư vô cùng tồi tệ.
Như bạn sẽ thấy trong những trang sau, bộ não của chúng ta được “điều hướng” để tập trung vào mặt tiêu cực – những gì có thể gây hại hoặc đe dọa cuộc sống của chúng ta. Chúng ta thường muốn có sự chắc chắn hơn mọi thứ khác. Nhưng hãy đoán mà xem? Trở thành một nhà đầu tư giỏi nghĩa là phải chấp nhận sự không chắc chắn! Tất nhiên, để được tự do tài chính thì bạn cần có chiến lược đúng đắn, nhưng nếu bạn không làm chủ được tâm trí, chiến lược của bạn có thể thất bại do sự can thiệp sai lầm từ chính bạn (ví dụ như bán ra vào những lúc thị trường không ổn định và giữ tiền dưới gối trong lúc thị trường đang thuận lợi).
THƯỜNG XUYÊN LUYỆN TẬP
Vào năm 2014, tôi viết quyển Money: Master The Game (tựa tiếng Việt: Tiền làm chủ cuộc chơi), một tác phẩm tổng hợp tất cả những bài học tôi đúc kết từ nhiều năm phỏng vấn các bậc thầy kiếm tiền thực thụ như Carl Icahn, Ray Dalio và Jack Bogle. Cũng trong khoảng thời gian đó, Peter đã viết quyển The 5 Mistakes Every Investor Makes & How to Avoid Them (tựa tiếng Việt: 5 sai lầm thường gặp trong đầu tư). Hai năm sau, tôi và Peter cùng viết quyển Unshakeable: Your Guide to Financial Freedom để giúp mọi người thật sự hiểu cách thị trường hoạt động và xóa bỏ nỗi sợ xoay quanh sự điều chỉnh giá và suy giảm đột ngột của thị trường. Bây giờ, chúng ta đang đứng giữa “chặng dừng lớn” nơi cả thế giới đều đang dừng lại, và chắc chắn sẽ có kẻ thắng người thua khi chúng ta trở lại với cuộc sống bình thường.
So với những quyển sách trước, trong The Path, Peter đi sâu hơn vào các nguyên tắc cơ bản của quá trình xây dựng kế hoạch và giành chiến thắng chung cuộc. Quyển sách này tập trung vào việc giúp độc giả nắm vững chiến lược đầu tư chứ không chỉ nói về các khái niệm. Nhưng tôi cũng đưa vào hai chương nói về làm chủ bản thân. Trong Chương 3, chúng ta tìm hiểu về “6 nhu cầu của con người” mà ai trong chúng ta cũng có và cách những nhu cầu này ảnh hưởng đến con đường của bạn trong đời sống, kinh doanh và tiền bạc. Những hiểu biết sâu sắc được tiết lộ trong quyển sách này sẽ làm thay đổi chất lượng cuộc sống của bạn. Trong Chương 12, chúng tôi lý giải tại sao những người có nguồn lực tài chính dồi dào vẫn thường không hạnh phúc, đồng thời chỉ ra cách để bạn có được cảm giác sung túc ngay hôm nay. Mỗi chúng ta đều có khuynh hướng sống trong những trạng thái đau khổ như sợ hãi, tức giận, thất vọng… nếu chúng ta bị thao túng bởi một tâm trí không được định hướng. Chúng ta phải học cách “giải cứu” những suy nghĩ của mình khỏi tâm trí ngục tù này. Khi đó, bạn có thể trải nghiệm sự sung túc đích thực: một cuộc sống tràn ngập niềm vui, hạnh phúc, sự hào phóng, sự sôi nổi và một tâm trí thanh thản.
Nếu bạn đã đọc những quyển sách trước của tôi, một số nội dung của hai chương này có thể khá quen thuộc với bạn; tuy nhiên, các nguyên tắc được đề cập trong đó đáng được nhắc lại. Tôi đã học được từ các nhà tư vấn của mình rằng muốn có kỹ năng thì phải thường xuyên luyện tập. Bạn không thể trở thành một ngôi sao bóng rổ như Lebron James hay Stephen Curry chỉ bằng cách ném một vài đường chuyền trong lúc luyện tập. Mặc dù có thể thực hiện một cú ném bóng tự do thật hoàn hảo nhưng họ vẫn phải luyện tập hàng ngàn lượt ném mỗi tuần để thao tác đó khắc sâu vào não bộ và họ có thể thực hiện nó dưới áp lực cao. Đó chính là cách làm chủ kỹ năng! Vì vậy, khi đọc, bạn hãy chú ý đến tầm quan trọng của các nguyên tắc này đối với cuộc sống và các mối quan hệ hiện tại của bạn. Khi chúng ta xem lại một bộ phim hoặc nghe lại một bài hát mà chúng ta từng thưởng thức trước đây, cuộc sống hiện tại của chúng ta đã chuyển sang một giai đoạn khác và chúng ta có thể cảm nhận được một số điều mới mẻ từ bộ phim hoặc bài hát đó. Chuyện tương tự cũng xảy ra với những gì bạn đọc được trong quyển sách này.
THAY ĐỔI CÁCH NHÌN
Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà nỗi sợ bị phóng đại và bị khai thác bởi các phương tiện truyền thông lẫn mạng xã hội. Trong bối cảnh đó, đại dịch xảy ra càng khiến nỗi sợ tăng cao đến một mức độ cực kỳ tai hại. Các làn sóng thông tin ập đến mỗi ngày khiến chúng ta phải chú ý, từ đó mà có thuật ngữ “mồi nhử nhấp chuột”1. Những tin tốt luôn phải nhường chỗ cho các tin tức tồi tệ mới nhất về những thảm kịch, những mối đe dọa hoặc bầy ong bắp cày giết người đang kéo đến một thị trấn nào đó gần nơi bạn ở. Phần sợ hãi trong bộ não chúng ta liên tục bị kích động và mức độ lo lắng của chúng ta lên cao đến mức kỷ lục.
Nhưng hãy đối mặt với sự thật. Nếu không học cách kiểm soát nỗi sợ và làm chủ tâm trí, chúng ta sẽ không bao giờ thật sự thực hiện được những nguyên tắc tuyệt vời trong quyển sách này. Hãy nhớ can đảm không có nghĩa là không sợ hãi, mà là vẫn kiên định hành động và tiến bước dù nỗi sợ bủa vây. Một số người có thể đọc quyển sách này và thu được một số thông tin tuyệt vời nhưng lại không áp dụng chúng để đạt các mục tiêu mà họ và gia đình xứng đáng có được. Nhưng tôi biết bạn không phải như thế. Nếu bạn đã mua quyển sách này và vẫn đang đọc nó, tôi biết bạn là một trong số ít những người “hành động”, chứ không phải là số đông những người chỉ nói suông.
Bước đầu tiên để giành lại tâm trí mình từ tên bạo chúa mang tên nỗi sợ chính là hiệu chỉnh cách nhìn nhận của chúng ta. Tôi rất vui khi bạn có thể đào sâu vấn đề này trong chương tiếp theo, được viết bởi Peter Mallouk. Bạn sẽ thật sự biết ơn những giai đoạn đáng kinh ngạc mà chúng ta đang trải qua cùng với một tương lai xán lạn không thể tưởng tượng được mà chúng ta sẽ có NẾU bạn có thể trang bị cho mình tri thức đúng đắn và biết cách khuất phục nỗi sợ.
Và hành trình của chúng ta bắt đầu từ đây!
Chương 2 – THẾ GIỚI TỐT ĐẸP HƠN BẠN NGHĨ
“Nguyên tắc nào nói khi không nhìn thấy gì khác ngoài sự cải thiện trong quá khứ thì chúng ta cũng không thể mong đợi gì khác ngoài sự suy tàn ở tương lai?” – THOMAS BABINGTON MACAULAY
London, năm 1858. Đó là một buổi sáng đẹp trời – cho đến khi Nữ hoàng Victoria mở cửa ban công phòng bà trong Cung điện Buckingham. Một mùi hôi thối xộc vào mũi khiến bà cảm thấy buồn nôn. Đó là giai đoạn mà sự kiện “Đại hôi thối”1 đang diễn ra, London hoàn toàn chìm trong mùi hôi thối nồng nặc của chất thải. Gần như suốt năm mươi năm trước, hai triệu rưỡi cư dân London đã đổ thẳng chất thải ra đường phố và xuống dòng sông Thames. Tình trạng đó cuối cùng cũng lên tới một mức độ mà chúng ta gọi là “điểm bùng phát”. Bấy giờ có hơn 200.000 hầm phân bốc mùi bên dưới các ngôi nhà và cơ sở kinh doanh trong thành phố liên tục được “những công nhân đêm” xúc vét trong vô vọng. Các trận dịch tả thường xuyên xảy ra khi nước thải tràn ra sông và các hồ chứa, làm ô nhiễm nguồn nước uống và gây ra đủ loại bệnh tật.
1 “Great Stink”, sự kiện xảy ra vào tháng Bảy và Tám năm 1858 tại trung tâm London khi thời tiết mùa hè oi bức làm rác thải chưa qua xử lý trên hai bờ sông Thames bốc mùi hôi thối nồng nặc.
Tình trạng hôi thối này kéo dài suốt từ những năm 1830 và đỉnh điểm là mùa hè 1858.
SINH TỒN LÀ MỤC TIÊU
Hãy cùng đối mặt với chuyện này: dường như tất cả chúng ta đều mong muốn được quay lại những ngày quá khứ vàng son, trong khi thực tế thì những ngày xưa tươi đẹp không hề tươi đẹp đến thế. Bốn trăm năm trước, gần 30% dân số châu Âu bị xóa sổ chỉ bởi một căn bệnh dịch hạch. Chỉ hai trăm năm trước, trong giai đoạn “quả bom hôi thối” hoành hành ở London, 45% trẻ em đã chết trước khi được năm tuổi. Con của bạn có sống sót đến lúc trưởng thành ở Anh vào thời kỳ Victoria hay không là chuyện hoàn toàn may rủi. Hãy tưởng tượng sức khỏe tinh thần của một xã hội thường xuyên mất đi gần một nửa số con cháu của mình.
Và chúng ta không cần phải quay lại quá xa đến thời Victoria của nước Anh. Chỉ một trăm năm trước, hai mươi triệu người đã thiệt mạng trong bốn năm của Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất. Cùng khoảng thời gian đó, dịch cúm Tây Ban Nha tràn qua châu Âu, lây nhiễm cho năm trăm triệu người – một phần ba dân số thế giới – và giết chết hơn năm mươi triệu người. Ngay giây phút này, chúng ta cũng đang đối mặt với một đại dịch kinh hoàng không kém những đại dịch trong quá khứ: Covid-191.
1 Tính đến tháng 4/2021, đại dịch Covid-19 đã lây nhiễm cho 140 triệu người tại 219 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó gần ba triệu người đã chết (theo https://covid19. who.int/).
Được rồi, tôi hứa sẽ kết thúc chuyến tham quan đi qua những sự kiện đau buồn trong lịch sử nhân loại này. Tôi kể lại giai đoạn lịch sử này chỉ vì chúng ta rất cần hiệu chỉnh bộ não của mình để nhận ra những phước lành mà mình có ở đây và ngay lúc này. Bộ não lừa chúng ta chìm đắm trong những câu chuyện bi thương của quá khứ, nhưng những câu chuyện này có một lỗ hổng rất rõ ràng: chúng hiếm khi thể hiện toàn bộ bức tranh. Lịch sử đã luôn phải đối mặt với những thách thức đến từ chiến tranh, bệnh tật cũng như nạn đói, và những thời kỳ đen tối đó của quá khứ thật tàn khốc khi so sánh với ngày nay của chúng ta. Ngay cả với các đại dịch thời hiện đại, như Covid-19 chẳng hạn, tiên lượng của loài người hiện nay vẫn tốt hơn rất nhiều so với các thế hệ trước.
Ngày nay, chỉ có khoảng 4% trẻ em trên toàn thế giới tử vong trước năm tuổi, và sức khỏe tổng quát của mẹ và bé ở mức cao nhất mọi thời đại. Chúng ta không phải đối mặt với một cuộc chiến tranh lớn nào trong một thế hệ và hầu hết mọi bệnh tật đều có thể được điều trị nhờ y học hiện đại. Hơn nữa, điều kiện vệ sinh cũng được cải thiện rất nhiều (tôi rất biết ơn về điều này). Tuy nhiên, chúng ta khó mà nhớ được chuyện tốt đẹp này, vì chúng ta thường bị giới hạn trong những trải nghiệm hằng ngày của mình. Không chỉ có cái nhìn sai lầm về cái được gọi là “lịch sử vàng son”, chúng ta còn có cái nhìn bi quan sai lầm về tương lai.
Tiến sĩ Hans Rosling, cố học giả trong lĩnh vực y tế quốc tế, đã viết trong quyển sách Factfulness (tựa tiếng Việt: Sự thật về thế giới) rằng “con người thường nghĩ thế giới đáng sợ
hơn, bạo lực hơn và vô vọng hơn – nói ngắn gọn là thảm hơn – so với thực tế”. Bất kể sự thật như thế nào, chúng ta vẫn có khuynh hướng tin là mình không thể tránh được số phận diệt vong đã định sẵn. Quan điểm u ám này thường được thể hiện rõ ràng khi tôi ngồi nói chuyện với nhiều người về các vấn đề tài chính cá nhân của họ. Khi chúng tôi hình dung về tương lai và vạch ra kế hoạch cho họ, cuộc trò chuyện sẽ nhanh chóng chuyển từ việc lạc quan tiết kiệm để có cuộc sống hưu trí thoải mái sang tâm lý kiếm tiền nhanh của kẻ sinh tồn. Không ai biết tương lai sẽ ra sao, nhưng nhìn vào quá khứ gần đây sẽ xoa dịu nỗi lo lắng này. Trong quyển The Rational Optimist (tạm dịch: Người lạc quan lý trí), Matt Ridley có những dòng mô tả rất ấn tượng về sự tiến bộ và phát triển thần tốc mà nhân loại đạt được chỉ trong năm mươi năm qua:
“So với năm 1955, trong năm 2005, một người bình thường trên Trái đất kiếm được số tiền cao hơn gần gấp ba lần (đã điều chỉnh lạm phát), ăn nhiều hơn 1/3 calo thực phẩm, chôn cất chỉ 1/3 số con của mình, và có thể hy vọng sống lâu hơn 1/3 lần. Cô ấy ít có khả năng tử vong vì chiến tranh, tội phạm, sinh nở, bệnh tật, lốc xoáy, lũ lụt, nạn đói, ho gà, lao, sốt rét, bạch hầu, sốt phát ban, thương hàn, sởi, đậu mùa, bệnh còi hoặc bại liệt. Cho dù ở độ tuổi nào thì cô ấy cũng ít có nguy cơ mắc chứng ung thư, bệnh tim hoặc đột quỵ. Cô ấy có nhiều khả năng biết đọc biết viết và được học hành tới nơi tới chốn. Nhiều khả năng cô ấy còn sở hữu một chiếc điện thoại, một toilet hiện đại, một cái tủ lạnh và một chiếc xe đạp. Dù xét theo tiêu chuẩn nào thì việc đạt được tất cả những tiến bộ trong vòng nửa thế kỷ khi dân số tăng hơn gấp đôi… thật sự là một thành tựu đáng kinh ngạc của con người!”
LIỀU THUỐC GIẢI
Hãy xem năm biểu đồ ở các trang kế tiếp là một liều thuốc giải độc trực quan cho “chứng dễ lo lắng về tương lai” của chúng ta. Dựa trên các nghiên cứu về chi tiêu, tuổi thọ, an sinh toàn cầu, tình trạng nghèo đói và giáo dục, các biểu đồ này là những lời nhắc nhở nhẹ nhàng về tương lai mà thế giới chúng ta đang hướng đến. Là một người cha, tôi tràn đầy hy vọng về tương lai của nhân loại và chất lượng cuộc sống mà con cháu tôi sẽ được hưởng. Và như chúng ta sẽ sớm đề cập trong quyển sách này, với tư cách một nhà đầu tư, tôi đang tận dụng tối đa những cơ hội phía trước. Tôi tin bạn cũng sẽ như vậy.
Biểu đồ 2.1 cho thấy sự sụt giảm đáng kể về khoản thu nhập mà chúng ta dùng để sinh tồn. Nói cách khác, chúng ta đang sống ở đỉnh cao của thu nhập khả dụng. Học phí đại học, những chuyến tham quan bằng du thuyền, những chiếc xe hơi tự lái sang trọng, những buổi hẹn hò trên phố, rạp chiếu phim với những chiếc ghế bọc da khổng lồ, và tất nhiên là cả khả năng tiết kiệm để có thời hưu trí thoải mái… tất cả đều là những hiện tượng tương đối mới khi nhìn lại chặng đường lịch sử đã qua.
