Làm Chủ: Mastery – Robert Greene

Cuốn sách “Làm Chủ – Mastery” trên ebookvie là cẩm nang thiết yếu cho những ai muốn đạt đến trình độ chuyên môn cao nhất trong bất kỳ lĩnh vực nào. Tác giả Robert Greene dẫn dắt bạn qua hành trình khám phá những bí quyết để trở thành một bậc thầy thực sự, không chỉ về kỹ năng mà còn về tư duy và triết lý sống.

Một số điểm chính được trình bày trong sách:

• Học hỏi không ngừng: Làm chủ đòi hỏi bạn phải luôn giữ tinh thần ham học hỏi và không ngừng trau dồi kiến thức, kỹ năng. Sách cung cấp những chiến lược hiệu quả để tiếp tục quá trình học hỏi ở cấp độ cao hơn.
• Giải quyết vấn đề sáng tạo: Làm chủ trang bị cho bạn tư duy sáng tạo để giải quyết những vấn đề phức tạp một cách hiệu quả.
• Tư duy thông suốt và thích ứng: Sách giúp bạn rèn luyện tư duy thông suốt, linh hoạt để thích ứng với mọi thay đổi trong môi trường và lĩnh vực bạn theo đuổi.
• Kết nối với trí tuệ nguyên bản: Làm chủ hướng dẫn bạn khai thác những tầng trí tuệ nguyên thủy, bản năng để đưa ra quyết định sáng suốt và hành động hiệu quả.
• Vượt qua chỉ trích: Sách cung cấp chiến lược để vượt qua những lời chỉ trích và ghen tị, vốn là điều không thể tránh khỏi trên con đường theo đuổi mục tiêu.
• Phát triển trực giác: Làm chủ giúp bạn rèn luyện khả năng cảm nhận trực giác nội tại, dẫn dắt bạn đến với những lựa chọn đúng đắn trong lĩnh vực của bạn.
• Triết lý sống: Sách chia sẻ một triết lý sống tích cực, giúp bạn dễ dàng đi theo con đường làm chủ và đạt được thành công.

Làm chủ không chỉ là một kỹ năng hay một mục tiêu, mà còn là một hành trình rèn luyện bản thân không ngừng nghỉ. Cuốn sách này là kim chỉ nam cho những ai muốn dấn thân vào hành trình đầy thử thách nhưng cũng vô cùng vinh quang này.

Mời các bạn đón đọc cuốn sách Làm Chủ – Mastery của tác giả Robert Greene

► Sách khác bạn cũng sẽ thích:

• Sách Sức Bật Tinh Thần PDF
• Sách Hướng Dẫn Đầu Tư Vàng & Bạc PDF
• Sách Bộ não của phật PDF

—
GIÕI THIỆU

SỨC MẠNH TỐI THƯỢNG
Tất cả chúng ta đều nắm giữ vận hội của bản thân trong tay mình, như người nghệ sĩ điêu khắc nắm trong tay nguyên liệu sẽ dùng để tạo nên tác phẩm. Nhưng với sáng tạo nghệ thuật cũng như với mọi hoạt động khác, chúng ta chỉ được sinh ra với tiềm năng để thực hiện chúng. Kỹ năng để biến nguyên liệu thành sản phẩm ta muốn cần phải được học hỏi, trau dồi một cách chuyên cần.
— Johann Wolfgang von Goethe

Có một hình thức sức mạnh và trí tuệ thể hiện đỉnh cao tiềm năng con người. Đây chính là cội nguồn của những thành tựu và khám phá vĩ đại nhất trong lịch sử. Loại trí tuệ này chúng ta không được học ở trường, cũng không được các vị giáo sư giảng dạy, song gần như tất cả chúng ta, vào một lúc nào đó, đều từng tự mình trải nghiêm qua. Trải nghiệm kiểu này thường đến với chúng ta vào một thời kỳ căng thẳng – đối diện với một kỳ hạn, cần giải quyết một vấn đề khẩn cấp, một cuộc khủng hoảng nào đó. Đây cũng có thể là kết quả từ lao động không ngừng trong một dự án. Trong mọi trường hợp, dưói đòi hỏi của hoàn cảnh, chúng ta cảm thấy sung mãn và tập trung khác thường. Đầu óc chúng ta hoàn toàn tập trung vào nhiệm vụ trước mặt. Sự tập trung cao độ này giúp ta có được đủ loại ý tưởng – chúng tìm tới chúng ta trong giấc ngủ như xuất hiện từ hư vô, từ tiềm thức. Những lúc như thế, người khác dường như ít cưỡng lại ảnh hưởng của chúng ta hơn; có lẽ vì chúng ta trỏ nên quan tâm tới họ hơn, hay do chúng ta đột nhiên sở hữu một quyền lực đặc biệt khiến họ tôn trọng. Bình thường, chúng ta có thể sống một cách thụ động, chỉ đơn thuần phản ứng lại các biến cố, sự kiện xảy đến; nhưng khi cần thiết chúng ta cảm thấy mình nắm được quyền chủ động quyết định các sự kiện và cách mọi thứ diễn ra.

Có thể giải thích sức mạnh này như sau: Phần lớn thời gian, chúng ta sống trong thế giới nội tâm của những giấc mơ, những khao khát, những ý nghĩ bất di bất dịch. Nhưng vào thời kỳ vởi sức sáng tạo ngoại lệ kể trên, chúng ta bị thúc đẩy phải thực hiện điều gì đó, và đòi hỏi này đem lại hiệu quả thực tế. Chúng ta buộc mình bước ra khỏi căn phòng nội tâm của những ý nghĩ thường nhật và kết nối với thế giới, với người khác, với thực tế. Ihay vì vần vơ trong một trạng thái lơ đãng thường trực, chúng ta tập trung nhìn thấu vào cốt lôi của những gì thực tế. Khi đó, dường như bộ óc chúng ta – khi được hướng ra bên ngoài – bỗng tràn ngập ánh sáng tới từ thế giởi xung quanh, và lập tức thu nhận những chi tiết và ý tưỏng mới, giúp chúng ta trở nên đầy cảm hứng và sáng tạo hơn.

Một khi sức ép được giải tỏa và cơn khủng hoảng kết thúc, cảm giác về sức mạnh và khả năng sáng tạo cao độ nói chung thưởng mờ nhạt dần. Chúng ta quay trở lại với trạng thái lơ đãng của mình, vậy là cảm nhận về kiểm soát cũng mất đi. Giá như chúng ta có thề tạo nên cảm giác này, hay bằng cách nào đó duy trì nó dài hơn… song cảm giác này có vẻ thật bí hiểm và khó nắm bắt.
Vấn đề là ở chỗ việc nghiên cứu loại sức mạnh và hình thức trí tuệ này đã bị sao nhãng hoặc bị bao phủ bởi đủ loại huyền thoại và hiểu nhầm, tất cả chỉ càng làm tấm màn bí ẩn dày thêm. Chúng ta tưởng tượng rằng khả năng sáng tạo và sự xuất chúng chỉ đơn giản tự nhiên mà có, là kết quả của tài năng thiên bẩm, hay có thể từ tâm trạng tốt, hay sự sấp xếp của các ngôi sao chiếu mệnh. Xóa tan tấm màn bí ẩn là một việc vô cùng hữu ích – để chỉ ra bản chất, tìm đến cội rễ sức mạnh này, nhận diện con đường tư duy dẫn tới nó, cũng như cách thức tạo ra và duy trì nó.

Hày gọi sức mạnh đang được bàn tới là làm chủ – khả năng chi phối thực tế, người khác và bản thân chúng ta ở mức độ cao. Phần lớn chúng ta có thể chỉ trải qua cảm giảc kể trên trong một thời gian ngắn, song có những người – các bậc thầy trong lĩnh vực của họ – biến nó thành cách sống, cách nhìn nhận thế giới của họ. (Có thể kể đến những bậc thầy như Leonardo da Vinci, Napoléon Bonaparte, Charles Darwin, Thomas Edison, và Martha Graham, cùng nhiều người khác nữa.) ‘Cội nguồn của sức mạnh này là một quá trình đơn giản dẫn tới khả năng làm chủ, hoàn toàn nằm trong tầm tay của tất cả chúng ta.

Có thể hình dung về tiến trình đó như sau: Giả dụ chúng ta bắt tay vào học piano hay thực hiện một công việc mới, và buộc phải học hỏi một số kỹ năng. Ban đầu, chúng ta là những kẻ ngoại đạo. Ấn tượng đầu tiên của chúng ta về piano hay môi trương làm việc mới đều dựa trên các định kiến, và thường chứa đựng ít nhiều sợ hài. Lần đầu tiên học chơi pianc, bàn phím trông có vẻ đầy thách thức – chúng ta không hiểu mối quan hệ giữa các phím, dây, bàn đạp, cũng như tất cả những thứ khác góp phần tạo nên âm nhạc. Với công việc mới, chúng ta không biết gì về những mối quan hệ đầy ảnh hưởng giữa các cá nhân, về tâm tính của sếp, các nguyên tắc, quy trình được coi là sống còn cho thành công. Chúng ta thấy bối rối, mất phương hướng – trong cả hai trường hợp, những kiến thức cần phải có đều nằm quá tầm vớỉ của chúng ta.

Dù có thê’ khởi đầu đầy phấn khích vì những điều học hay làm được từ các kỹ năng mới, chúng ta sẽ nhanh chóng nhận ra có vô vàn thách thức nặng nề đang chờ phía trước. Mối nguy hiểm lớn nhất là để bản thân buông xuôi theo cảm giác chán nản, nóng nảy, sợ hãi và bối rối. Chúng ta thôi không quan sát học hỏi nữa. Chúng ta chững lại.

Ngược lại, nếu chúng ta vượt qua được các cảm xúc tiêu cực và chấp nhận quá trình theo đúng tuần tự, một điều đáng chú ý bắt đầu định hình. Không ngừng quan sát và học hỏi từ người khác, chúng ta dần sáng tỏ, học được các quy luật và nhìn ra cách mọi thứ hoạt động, kết nối với nhau. Qua thực hành liên tục, chúng ta có được sự thành thạo; làm chủ các kỹ nàng chủ yếu sẽ cho phép chúng ta hướng tới những thách thức mới mẻ, thú vị hơn. Chúng ta bắt đầu nhìn ra những mối liên hệ trước đó vốn vô hình với mình. Dần dà, chúng ta trở nên tự tin vào năng lực bản thân để giải quyết vấn đề hay vượt qua những thời khắc yếu đuối nhờ sự cương quyết.

Đến một thòi điểm nào đó, chúng ta chuyển từ học hỏi sang thực hành. Chúng ta thử nghiệm những ý tưởng của chính mình, và qua đó thu được những phản hổi quý báu. Chúng ta sử dụng kiến thức không ngừng mở rộng của bản thân theo những cách thức ngày càng sáng tạo hơn. Thay vì chỉ học ngưài khác, chúng ta mang phong cách và cá tính của mình vào cuộc.
Theo thời gian, nếu chúng ta tiếp tục trung thành với tiến trình này, một bước nhảy vọt nữa sẽ xuất hiện – làm chủ. Bàn phím piano không còn xa lạ với chúng ta nữa; nó đã được nhập tầm, trở thành một phần của hệ thần kinh, của các ngón tay chúng ta. Trong sự nghiệp, giờ đây chúng ta có được cảm nhận về động lực của nhóm, về tình hình hoạt động hiện tại. Chúng ta có thể áp dụng cảm nhận này vào các mối quan hệ xã hội, nhìn sâu

hơn vào bên trong người khác, dự đoán phản ứng của họ. Chúng ta có thể đưa ra các quyết định nhanh chóng, đầy sáng tạo. Ý tưởng tìm đến chúng ta. Chúng ta nắm vững các quy tắc thuần thục đến mức gid đây có thể phá vỡ hay điều chỉnh lại chúng.

Tiến trình vươn tói sức mạnh lớn lao này bao gồm ba giai đoạn rõ rệt. Trước hết là giai đoạn Tập sự; tiếp theo là giai đoạn Sáng tạo-Chủ động; và cuối cùng là giai đoạn Làm chủ. Ở giai đoạn thứ nhất, chúng ta vẫn còn xa lạ với lĩnh vực của mình và cần học hỏi càng nhiều càng tốt về các yếu tố và quy tắc cơ bản. Chúng ta chi nắm được sự việc cục bộ của lĩnh vực, vì thế sức mạnh của chúng ta rất hạn chế. Bước sang giai đoạn hai, nhờ tích cực thực hành và thâm nhập, chúng ta có được cái nhìn vào bên trong cấu trúc, vào cách thức kết nối giữa các sự vật, tù đó hiểu biết sâu sắc hơn lĩnh vực của mình. Đi kèm sự hiểu biết đó là một sức mạnh mới – khả năng thử nghiệm và điều khiển một cách sáng tạo các yếu tố có liên quan. Ở giai đoạn thứ ba, mức độ kiến thức, kinh nghiệm và tập trung của chúng ta trở nên cực kỳ sâu sắc, cho phép chúng ta nhìn thấy bức tranh toàn cảnh một cách rõ ràng. Chúng ta đã tiếp cận tới tận cốt lõi của cuộc sống – tới bản chất con người và các hiện tượng tự nhiên. Đó là lý do giúp các bậc thầy tạo ra được những tác phẩm đầy ấn tượng sâu sắc, giúp các nhà phát minh hay doanh nhân làm nên những điều chưa từng có ai khác hình dung ra.

Có thể gọi sức mạnh này là trực giác, và trực giác chính là sự nắm bắt nhanh chóng và tức thời thực tế, không cần tới từ ngữ hay công thức. Từ ngữ và công thức có thể tói muộn hơn, nhưng trực giác chính là yếu tố đưa chúng ta lại gần thực tế hơn, khi bộ não chúng ta tức thời nắm bắt được một phần thực tế mà trưóc kia vẫn ẩn kín với chúng ta và với những người khác.

Động vật nào cũng có khả năng học hỏi, nhưng động vật phụ thuộc phần lớn vào bản nảng để liên hệ với môi trường xung quanh và bảo vệ bản thân khỏi nguy hiểm. Thông qua bản năng,chúng có thể hành động nhanh chóng và hiệu quả. Thay vào đó, con người dựa vào suy nghĩ và lý trí để hiểu môi trường của mình. Song quâ trình suy nghĩ kiểu này có thể rất chậm chạp, và vì thế trỏ nên không hiệu quả. Nhiều khi, quá trình suy nghĩ nội tâm thường có xu hướng tách rời chúng ta khỏi thế giới. Sức mạnh trực giác ở mức độ làm chủ là một phức hợp giữa bản năng và tri giác, ý thức và vô thức, con người và động vật. Đó là cách để chúng ta thiết lập những mối liên hệ tức thời chặt chẽ với môi trường, cảm nhận và suy nghĩ bên trong sự vật khác. Khi còn nhỏ, chúng ta từng có ít nhiều sức mạnh trực giác và tính tự phát này, song nói chung nó sẽ bị mất dần theo thời gian vì quá nhiều thông tin làm bộ óc bị quá tải. Các bậc thầy có khả năng trở lại trạng thái thời thơ ấu, những công trình của họ thể hiện khả năng nhận thức tự động tức thời theo trực giác, nhưng ở mức độ cao hơn nhiều so với những đứa trẻ.

Nếu đi được tới tận cùng, chúng ta sẽ đánh thức sức mạnh trực giác tiềm ẩn trong mọi trí não con người, điều chúng ta từng nắm giữ trong một thời gian ngắn khi làm việc thật tập trung vào một vấn đề hay dự án duy nhất. Thực tế, chúng ta vẫn hay thoáng thấy sức mạnh này trong cuộc sống – chẳng hạn, khi chúng ta có một ý niệm mơ hồ về điều gì sẽ xảy ra tiếp theo trong một tình huống, hay khi câu trả lời hoàn hảo cho một vấn đề đến với chúng ta một cách tự nhiên. Song những khoảnh khắc này rất ngắn ngủi và rất khó chủ động lặp lại chúng. Khi đạt tói mức độ làm chủ, sức mạnh này sẽ tuân theo sự điều khiển của chúng ta, như thành quả của việc nỗ lực qua những quá trình lâu dài. Và vì con người đánh giá cao tính sáng tạo cũng như khả năng khám phá ra những khía cạnh mói của thực tế, sức mạnh từ làm chủ cũng đem đến cho chúng ta khả năng chi phối to lởn.

Hãy thử suy nghĩ về làm chủ theo cách này: Trong suốt chiều dài lịch sử, con người luôn cảm thấy bị giam hãm trong giới hạn ý thức chật hẹp của họ, do thiếu liên hệ vói thực tế và thiếu sức mạnh để tác động tới thế giới xung quanh. Họ đã tìm kiếm đủ loại đường tắt để đạt tới tri thức mở rộng này, để cảm thấy mình nắm được quyền điều khiển thông qua các nghi lễ phù thủy, thôi miên, bùa chú, và cả ma túy. Họ dành cả cuộc đời cho thuật giả kim, đi tìm kiếm hòn đá thần – thứ vật chất khó nắm bắt có thể biến mọi thứ thành vàng.

Sự thèm khát đối với biện pháp thần thông vẫn tồn tại tới tận ngày nay dưói dạng các công thức đơn giản cho thành công, những bí ẩn cổ xưa cuối cùng cũng được hé lộ, trong đó chỉ cần thái độ thay đổi sẽ thu hút được năng lực mong muốn. Có một chút sự đúng đắn và tính thực tế trong tất cả những nỗ lực này – chẳng hạn, sự nhấn mạnh tới ma thuật của việc tập trung cao độ. Song cuối cùng tất cả quá trình tìm kiếm này đều tập trung vào một thứ không hề tồn tại – con đường không tốn mồ hôi dẫn tới sức mạnh đích thực, giải pháp nhanh chóng và dễ dàng, El Dorado1 của trí óc.
Trong khi quá nhiều người đánh mất mình trong những giấc mơ hoang đường bất tận, họ bỏ qua mất một sức mạnh đang thực sự nắm trong tay. Khác hẳn phép màu hay những công thức đơn giản hóa, chúng ta có thể thấy hiệu quả thực tế của sức mạnh này trong lịch sử – các khám phá và phát minh vĩ đại, những công trình và tác phẩm nghệ thuật huy hoàng, những tiện ích công nghệ chúng ta sỏ hữu, tất cả đều là kết quả lao động của những bộ óc bậc thầy. Sức mạnh này mang tới cho những ai sồ hữu nó mối liên hệ với thực tế cũng như khả năng thay đổi thế giới mà các pháp sư và phù thủy trong quá khứ chỉ có thể mơ thấy.

Qua nhiều thế kỷ, con người đã dựng lên một bức tưòng quanh việc làm chủ như thế. Họ gọi đây là thiên tài và họ nghĩ họ không thể với tới. Họ xem nó như một sàn phẩm từ đặc ân, Vùng đất của sự giàu có, phồn thịnh đây vàng theo huyển thoại của cư dân thời đế chế Inca, Nam Mỹ. Nay cố được công bố El Dorado là có thật. Nhưng giàu có thật về mặt giá trị khào cồ, chứ không phài số lượng vàng. (NXB) tài năng bẩm sinh, hay chi đơn giản là sự sắp xếp thích hợp của các vì sao. Họ khiến nó trồ nên khó nắm bắt chẳng khác gì một phép mầu. Song bức tường kể trên chỉ là tưởng tượng. Đây mới là bí mật thực sự: Bộ óc của chúng ta là kết quả của sáu triệu năm tiến hóa, và hơn bất cứ thứ gì khác, quá trình tiến hóa nâo bộ được định hình để dẫn chúng ta tới năng lực làm chủ, thứ sức mạnh tiềm ẩn trong mỗi con người.

TỪNG BƯỚC ĐI TỚI LÀM CHỦ
Trong suốt ba triệu năm, loài người từng ỉà những sinh vật sống bằng săn bắn, hái lượm. Từ áp lực tiến hóa của lối sống này, cuối cùng đã xuất hiện một bộ não có khả năng thích ứng và sáng tạo rất cao. Ngày nay chúng ta đang sống với bộ não của người săn bắn, hái lượm trong đầu mình.
— Richard Leakey

Vói chúng ta, thật khó hình dung nổi điều này, song tổ tiên xa xưa nhất của loài người xuất hiện trên thảo nguyên Đông Phi chừng sáu triệu năm trước là những tạo vật rất yếu ớt và dễ bị tổn thương. Họ cao chưa đầy năm foot1. Họ đi thẳng và có thể chạy bằng hai chân, nhưng còn lâu mới đủ nhanh bằng những con thú sản mồi nhanh nhẹn chạy trên bốn chân săn đuổi họ. Họ rất gầy gò – hai cánh tay họ không thể đem đến nhiều khả năng tự vệ. Họ chẳng hề có móng vuốt hay răng nanh, nọc độc để cậy nhờ tới nếu bị tấn công. Để hái lượm quả, hạt, bắt côn trùng và thu nhặt thịt động vật chết, họ phải đặt chân ra ngoài thảo nguyên trống trải và trở thành con mồi dễ dàng cho đám báo hay các bầy linh cẩu. Quá yếu ớt và ít ỏi về số lượng, họ rất có thể đã dễ dàng bị tuyệt chủng.

Thế nhưng trong khoảng thời gian chỉ vài triệu nãm (tương đối ngắn theo thang thòi gian của tiến hóa), các bậc tiền bối không mấy ấn tượng về thể chất của chúng ta đả trở thành những kẻ săn mồi đáng sợ nhất hành tinh. Điều gì có thể tạo nên một cuộc đảo lộn kỳ diệu đến thể? Một số người phỏng đoán lý do là vì họ có khả năng đứng trên hai chân để hai tay tự do chế tác công cụ nhờ khả năng cầm nắm chắc chắn do ngón tay cái nằm đối diện với các ngón còn lại. Song lôi giải thích từ cấu trúc cơ thể này hoàn toàn không chính xác. Sức mạnh thống trị, làm chủ của chúng ta không xuất phát từ đôi tay mà từ bộ óc, từ việc chúng ta biến đổi bộ óc thành công cụ có sức mạnh Lớn nhất từng được biết tói trong tự nhiên – mạnh mẽ hơn bất cứ loại móng vuốt nào. Và ỏ xuất phát điểm của quá trình tiến hóa trí tuệ này là hai đặc tính sinh học đơn giản – thị giác và cộng đồng – đã được ngưòi nguyên thủy biến thành sức mạnh.

Tổ tiên xa xưa nhất của chúng ta bắt nguồn tù các loài linh trưởng đã sống thoải mái trong hàng triệu năm trong môi trường trên các ngọn cây. Thông qua tiến hóa, những sinh vật này có được cơ quan thị giác đáng chú ý nhất trong tự nhiên. Để di chuyển nhanh và hiệu quả trên ngọn cây, các loài linh trưởng phát triển khả năng phối hợp rất tinh vi giữa mắt và cơ bắp. Đôi mắt chúng dần dà tiến hóa tối vị trí nằm hướng thẳng ra trước trên khuôn mặt, cho phép những sinh vật này có được thị giác nhị tuyến lập thể. Hệ thống này cung cấp cho não bộ một góc nhìn ba chiều rất chính xác và chi tiết, song lại khá hẹp. Các loài động vật sở hữu tầm nhìn như vậy – trái ngược vói các loài có mắt nằm đối diện hoặc bán đối diện hai bên đầu – nhìn chung đều là những kẻ săn mồi hiệu quả, như cú hay mèo. Chúng sử dụng sức mạnh thị giác này để định vị chuẩn xác con mồi từ xa. Linh trưởng sống trên cây có cơ quan thị giác kiểu này vì một mục đích khác – để di chuyển qua các cành cây và phát hiện các loại quả, côn trùng hiệu quả hơn. Chúng cũng sở hữu khả năng tiếp nhận màu sắc tinh vi.

Khi tổ tiên xa xưa nhất của nhân loại rời khỏi các ngọn cây và di chuyển ra vùng đồng cỏ trống trải, họ lựa chọn tư thế đứng thang. Vốn đâ sở hữu thị giác mạnh mẽ, họ có thể nhìn rất xa (hươu cao cổ và voi có thể cao hơn, nhưng mắt của chúng nằm ỏ hai bên đầu, do đó đem đến cho chúng tầm nhìn toàn cảnh bốn phía). Nhờ vậy, người nguyên thủy có thể phát hiện những kẻ thù săn mồi nguy hiểm sắp đến nơi và phát hiện được sự di chuyển của chúng ngay cả vào lúc nhập nhoạng tối. Chỉ cần vài giây hay vài phút, người nguyên thủy có thể tìm ra một nơi ẩn náu an toàn. Bên cạnh đó, nếu tập trung nhìn vào cận cảnh quanh mình, họ có thể thấy được vô vàn chi tiết quan trọng trong môi trường sống – dấu chân, các dấu vết của động vật săn mồi mới đi qua, hay màu sắc, hình dạng những tảng đá họ có thể nhặt lên và dùng làm công cụ.

Trên ngọn cây, thị giác mạnh mẽ của loài linh trưởng được phát triển cho tốc độ – nhìn và phản ứng thật nhanh. Ở đồng cỏ trống trải thì ngược lại. Sự an toàn và khả năng tìm thức ăn phụ thuộc vào việc quan sát môi trường một cách chậm rãi, kiên nhẫn, vào khả năng nhận ra các chi tiết và tập trung tìm hiểu ý nghĩa của chúng. Càng quan sát lâu hơn, kỹ lưỡng hơn, người nguyên thủy càng có khả năng phân biệt giữa cơ hội và nguy hiểm. Nếu họ chỉ liếc qua một khoảng cách thật nhanh, họ có thể thấy nhiều hơn, song khi đó bộ óc sẽ bị quá tải thông tin – nó phải tiếp nhận quá nhiều chi tiết từ một cơ quan thị giác tinh tường. Hệ thần kinh thị giác của con người được hình thành không phải để quan sát thoáng qua như thị giác của một con bò cái, mà để tập trung quan sát chi tiết.

Các loài động vật bị giới hạn liên miên trong thực tế. Chúng có thể học được từ các sự việc vừa diễn ra, song lại dễ dàng bị phân tâm bởi những gì xuất hiện trưóc mắt. Dần dà, sau một thời gian rất dài, tổ tiên chúng ta đã vượt qua được điểm yếu cố hữu này của động vật. Bằng cách dành thời gian quan sát đủ lâu bất cứ vật thể nào và không để mình bị phân tâm – dù là trong vài giây – người nguyên thủy có thể nhất thời tách mình ra khỏi môi trường hiện tại. Bằng cách này, họ nhận biết được các hình mẫu, khái quát hóa chúng và suy nghĩ vượt trưởc hiện thực. Họ sở hữu năng lực trí tuệ để suy nghĩ và ghi nhận, thậm chí tới những chi tiết nhỏ nhất.

Khả năng suy nghĩ độc lập với thực tại và đi trước thực tại trở thành lợi thế hàng đầu của người nguyên thúy trong cuộc tranh đấu đê’ tránh khỏi động vật săn mồi và để tìm thức ăn. Năng lực này cho phép họ với tới một thực tế mà những loài động vật khác khồng thể tiếp cận được. Cấp độ tư duy mới này là bước ngoặt lớn lao nhất trong tất cả các quá trình tiến hóa – sự xuất hiện của bộ óc có ý thức tư duy.

Lợi thế thứ hai về đặc tính sinh học của người nguyên thủy có phần khó thấy rõ hơn, song cũng có tầm quan trọng tương đương. Tất cả các loài linh trưởng nhìn chung đều là động vật sống thành cộng đồng, song vì người nguyên thủy rất yếu ót tại những nơi trống trài, tổ tiên xa xưa của chúng ta cần đến sự gắn kết tập thể ở mức độ lớn hơn nhiều. Họ phụ thuộc vào bầy đàn để đề phòng động vật săn mồi và để thu lượm thức ăn. Nói chung, người nguyên thủy thời kỳ đầu có nhiều tương tác cộng đồng hơn các loài linh trưởng khác. Sau hàng trăm nghìn năm, mối liên kết xã hội này trở nên ngày càng tinh tế hơn, cho phép người nguyên thủy hợp tác với nhau hiệu quả hơn. Và tương tự như vôi quá trình hiểu biết môi trường tự nhiên, sức mạnh từ hợp tác cộng đồng phụ thuộc vào khả năng chú ý cao độ. Hiểu nhầm các tín hiệu giao tiếp trong một cộng đổng vốn đà có mối gắn kết chặt chẽ có thể dẫn tới hậu quả nghiêm trọng.

Từ quá trình hình thành hai đặc điểm kể trên – thị giác và tính cộng đồng – các tiền bối nguyên thủy của chúng ta đã có thể phát minh và phát triển những kỹ năng phức tạp cho săn bắn từ khoảng hai đến ba triệu năm trước. Dần dà, họ trở nên sáng tạo hơn, tinh luyện kỹ năng phức tạp này thành một nghệ thuật. Họ trở thành những thợ săn lâo luyện và phân bố rộng khắp lãnh thổ đại lục Á – Âu, thành công trong việc thích ứng với đủ loại khí hậu. Và trong quá trình tiến hóa nhanh chóng này, bộ não của họ phát triển lên để có kích thước tương đương vói kích thước bộ não của con người hiện đại, vào khoảng 200.000 năm trước.

Vào những nãm 1990, các nhà thần kinh học Italy phát hiện ra một điều có thể cho phép giải thích năng lực săn bắn tăng vọt của tổ tiên chúng ta, đồng thời cũng liên quan tới năng lực làm chủ. Khi nghiên cứu nào bộ các loài khỉ, họ nhận thấy một số neuron vận động sẽ không chỉ được kích hoạt khi chúng thực hiện một động tác cụ thể – như kéo một cái cần để lấy lạc hay cầm một quả chuối – mà còn được kích hoạt khi những con khỉ quan sát con khác thực hiện cùng động tác. Những tế bào này nhanh chóng được coi là các neuron phản chiếu. Việc các neuron này được kích thích có nghĩa là động vật linh trưởng sẽ có cùng cảm giác khi tự làm hay chứng kiến một hành động, cho phép chúng đặt mình vào vị thế của một con vật khác và xem những cử chỉ của sinh vật này như thể chính chúng đang thực hiện cử chỉ đó. Điều này cho phép lý giải khả năng bắt chước nhau của động vật linh trưởng, cũng như khả năng lường trước dự định và hành động của một đối thủ đã được khẳng định ở loài tinh tinh. Người ta suy đoán rằng những neuron phản chiếu được hình thành nhờ đời sống xã hội của các loài linh trưởng.

Những thí nghiệm gần đây cho thấy sự tồn tại của những neuron tương tự ờ người, nhưng phức tạp hơn. Một con khỉ hay động vật linh trưởng có thể trông thấy một hành động từ góc độ của người thực hiện và hình dung ra mục đích của nó,