Cuốn sách kinh điển “Luận Về Biếu Tặng” của Marcel Mauss đã thường được coi là một trong những tác phẩm vĩ đại của ông. Trong đây, Mauss đã thảo luận về ý nghĩa của việc tặng quà và lập luận rằng mỗi món quà không bao giờ đến một cách “miễn phí”. Ông đã đưa ra quan điểm rằng lịch sử của con người không thể thiếu những trao đổi quà tặng và mối quan hệ giữa người tặng và người nhận.
Marcel Mauss, người nổi tiếng là nhà xã hội học người Pháp, được biết đến như “cha đẻ của ngành nhân học Pháp”. Với tác phẩm nổi tiếng “Luận Về Biếu Tặng”, Mauss đã để lại ảnh hưởng sâu sắc đối với nhiều nhà xã hội học và nhà nhân học sau này, như Claude Lévi-Strauss.
Cuốn sách này không chỉ có giá trị về lịch sử và triết học mà còn mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới trong ngành nhân học xã hội. “Luận Về Biếu Tặng” của Marcel Mauss thực sự là một kiệt tác mà bạn không nên bỏ qua nếu bạn đam mê với lĩnh vực này.Khoa học Khoa học Xã hội và Giáo dục đại học này đã tồn tại từ năm 1887, nơi được ảnh hưởng sâu sắc bởi nhà xã hội học nổi tiếng này. Marcel Mauss đã nói: “Tôi đã sống cả phần đầu của cuộc đời bên cạnh ba vĩ nhân: Durkheim, Jaurès và Sylvain Lévi.”
Sau khi tốt nghiệp thạc sĩ triết học vào năm 1893, ông đã tới Paris để tìm hiểu về nhân học thông qua các tác phẩm của J.G. Frazer và E.B. Tylor. Dưới sự hướng dẫn chủ yếu của Sylvain Lévi, ông đã nghiên cứu tiếng Phạn, ngôn ngữ học so sánh giữa ngôn ngữ Ấn-Âu và lịch sử tôn giáo để hoàn thành luận án tiến sĩ, mặc dù không bao giờ hoàn tất. Ông đã trở thành giáo sư lịch sử tôn giáo của các dân tộc “không văn minh” tại Trường Cao học Thực hành (École Pratique des Hautes Études, Paris) vào năm 1901, và trong bài giảng đầu tiên, ông đã phủ định thuật ngữ “không văn minh” này.
Nhờ sở hữu nhiều ngoại ngữ (và cổ ngữ), Mauss đã giới thiệu các nghiên cứu nước ngoài, đặc biệt tại Anh và Mỹ, thông qua các bài giảng và bài viết trong L’Année sociologique do Durkheim sáng lập vào năm 1898. Ông đã đóng góp không nhỏ vào việc định vị trường phái nhân học Pháp trong bối cảnh quốc tế.
Sau khi Durkheim qua đời vào năm 1917, ông đã cố gắng tái tổ chức tạp chí L’Année socioiogique, với sự hỗ trợ của C.Bouglé, G. Davy, P. Fauconnet và M. Halbwachs. Vào năm 1931, ông đã được bầu làm giáo sư xã hội học tại Collège de France, một trong những trường đại học uy tín và độc đáo nhất tại Pháp.
Mauss không chỉ là một nhà nghiên cứu và giáo sư, mà còn là một nhà hoạt động chính trị tích cực. Ông gia nhập Đảng Xã hội Pháp vào năm 1905 và không bao giờ rời khỏi đảng này. Ông đã tham gia vào nhóm sinh viên ủng hộ Dreyfus, giao du với J. Jaurès, tham gia vào việc thành lập báo L’Humanité và làm thư ký ban biên tập. Suốt thời kỳ Đảng Xã hội SFIO, ông đã viết nhiều bài về chính trị trong báo Le Populaire của đảng.
Với sự đóng góp quan trọng của mình, Mauss đã giúp biến nhân học thành một lĩnh vực độc lập. Lối tiếp cận mới của ông đã tạo ra khái niệm “sự kiện xã hội toàn bộ” mà ông đã phát triển trong tác phẩm của mình. Theo Mauss, các xã hội “nguyên thủy” không phải là “đơn giản” như quan điểm của Durkheim, mà thực tế chúng có sự “phức”Tập “khác biệt” của Mauss so với sự phức tạp của xã hội phương Tây đương đại. Chính vì quan điểm như thế, Mauss chống lại việc L. Lévy-Bruhl đối chiếu “tâm trạng nguyên thủy” (mentalité primitive) với tâm trạng hiện đại. Mauss luôn đặc biệt chú trọng đến các phạm trù mô tả – đặc biệt trong cuốn Manuel d‘ethnographie [Sổ tay dân tộc học] – và cho rằng cuốn sách monographie là hình thức trình bày và phân tích phù hợp nhất cho việc giới thiệu các thực thể xã hội phức tạp.
Công trình nghiên cứu của Mauss đã có ảnh hưởng không chỉ đến các nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực khoa học xã hội mà còn đến các nhà văn và triết học (như Roger Caillois, Georges Bataille, Raymond Queneau…). Trong tất cả các tác phẩm của ông, LVBT là công trình được trích dẫn nhiều nhất, cả ngoài Pháp, đặc biệt ở Anh và Mỹ. Tiểu luận này cũng đã để lại dấu ấn sâu sắc trong nhiều nhà nhân học lớn như A.C. Radcliffe-Brown, B.K Malinowski, E.E. Evans-Pritchard, R. Firth, M.J. Herkovits, R. Redheld…
Nhìn chung, ảnh hưởng của ông rất rõ ràng trong các công trình nghiên cứu tại Đại học Oxford dưới sự hướng dẫn của Evans-Pritchard và R. Needham. Mauss được xem là một trong những lý thuyết gia chính của nền nhân học Pháp, song ông chưa từng viết một cuốn sách để trình bày hệ thống ý tưởng chính của mình.
Về bản dịch LVBT, tôi đã đọc LVBT khoảng 50 năm trước khi học xã hội học và dân tộc học tại Đại học La Sorbonne (Paris). Dù chỉ đọc lướt qua để ghi chú về những ý kiến và câu chương tôi hiểu và thấy hay, các đoạn về kula, potlatch… của Mauss đã tạo ấn tượng sâu sắc trong tôi. Chính vì thế, tác phẩm đầu tiên tôi quyết định dịch cho Nhà xuất bản Tri thức là LVBT. Tuy nhiên, việc dịch nó rất khó, nếu muốn làm một cách nghiêm túc, vì nhiều lí do.
Mặc dù chỉ dài 134 trang*, LVBT rất khó đọc vì số lượng chú thích quá nhiều. Mauss đã chú ý đến vấn đề này bằng cách ghi rõ trong chú thích 2 ở trang 149 (ấn bản 1950) là “các chú thích và tất cả những gì không in bằng chữ lớn chỉ cần thiết cho các chuyên gia”. Phần lớn tư liệu mà ông tham khảo thường viết bằng tiếng Anh, tiếng Đức hoặc thậm chí tiếng Hà Lan, tiếng Latin và tiếng Phạn, điều này khiến tôi tốn nhiều thời gian để dịch các tựa đề sang tiếng Việt. Ông thường quên tên tác giả, nhà xuất bản, năm và nơi xuất bản. Đến nay, các bản in lại của LVBT cũng như hai bản dịch tiếng Anh* đều giữ nguyên các sai sót đó. Chiếc bản dịch của WD. Halls do nhà xuất bản W.W.Norton & Co thực hiện, đã chỉ rõ họ không tìm thấy 170 trích dẫn tiếng Anh mà Mauss đã trích dẫn. Đã mất nhiều công sức cho việc tìm lại hầu hết các thông tin.Nếu bạn đang tìm kiếm một cuốn sách để khám phá về sự biếu tặng trong văn hóa, thì “Luận Về Biếu Tặng” của tác giả Marcel Mauss là lựa chọn tuyệt vời. Tuy nhiên, đôi khi việc dịch từ tiếng Latin có thể gây khó khăn vì sự đa nghĩa của từng thuật ngữ. Cảm nhận và suy nghĩ mật độ của Mauss có thể khiến bạn phải đọc lại và nghiền ngẫm nhiều lần để hiểu rõ ý tác giả. Cố gắng tìm từ tương đương trong tiếng Việt cho những thuật ngữ mới của Mauss cũng đòi hỏi sự công phu và cảnh giác.
Mặc dù có những khó khăn nhất định trong quá trình dịch, người đọc không thể phủ nhận sự cống hiến và nỗ lực của người dịch Nguyễn Tùng. Điều này cũng được thể hiện qua sự hợp tác đồng đội cùng sự hỗ trợ từ các đồng nghiệp. Với tâm huyết và sự chăm sóc, người dịch hy vọng sẽ nhận được sự chỉ bảo và góp ý từ độc giả để hoàn thiện bản dịch này.
Vậy nên, nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về chủ đề này, hãy không ngần ngại mở cuốn sách “Luận Về Biếu Tặng”, nơi chứa đựng những tư duy sâu sắc của Mauss về văn hóa và xã hội.
