Cuốn “Quốc Sử Di Biên” do Phan Thúc Trực biên soạn vào năm 1825, bao gồm 23 quyển. Đây là công trình biên soạn lịch sử đầu tiên của Việt Nam có hệ thống, kết cấu chặt chẽ và được viết bằng chữ Nôm. Cuốn sách đã tổng hợp và phân tích một cách toàn diện nhất các sử liệu, tư liệu lịch sử của Việt Nam từ thời Hồng Bàng đến thời Nguyễn. Đây là một công trình có ý nghĩa to lớn đối với việc nghiên cứu, phục dựng lại lịch sử Việt Nam từ thời xa xưa.
Theo tác giả Phan Thúc Trực, mục đích biên soạn cuốn sách là nhằm ghi chép lại những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, đồng thời phê phán những sai lầm của các triều đại quá khứ để làm gương cho các vua chúa sau này. Nội dung cuốn sách được trình bày theo thứ tự thời gian, bắt đầu từ thời Hồng Bàng và kết thúc vào năm 1825 dưới triều vua Minh Mạng. Tác giả đã dựa vào nhiều nguồn tư liệu khác nhau như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, các sách địa lý như Đại Nam nhất thống chí… để biên soạn nên cuốn sách.
Về cấu trúc, “Quốc Sử Di Biên” được chia thành 23 quyển, mỗi quyển lại được chia thành nhiều chương. Trong đó, quyển 1 đến quyển 5 thuật lại lịch sử từ thời Hồng Bàng cho đến thời Bắc thuộc lần thứ nhất. Các sự kiện lịch sử chính trong giai đoạn này bao gồm việc thành lập nước Văn Lang, nhà nước Âu Lạc của thủy tổ Lạc Long Quân và Âu Cơ. Quyển 6 đến quyển 12 thuật lại lịch sử dưới thời Bắc thuộc lần thứ hai, ba, kể cả sự kiện khởi nghĩa Hai Bà Trưng, khởi nghĩa Lý Bí…
Các quyển tiếp theo kể về thời kỳ Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần và chi tiết những sự kiện lịch sử quan trọng như thống nhất đất nước của Đinh Tiên Hoàng, khai quốc của Lý Công Uẩn, Bình Định Nam tiến của Trần Thái Tông. Đến quyển 18 thuật lại lịch sử dưới thời Hồ, Lê sơ. Các quyển cuối cùng kể về thời kỳ Lê trung hưng và nhà Tây Sơn, kết thúc bằng thời kỳ nhà Nguyễn. Cuối mỗi quyển, tác giả thường lưu ý những điểm cần rút kinh nghiệm từ các triều đại trước.
Ngoài việc tóm tắt chi tiết các sự kiện lịch sử theo trình tự thời gian, Phan Thúc Trực còn phân tích sâu sắc về mặt chính trị, quân sự, văn hóa, giáo dục của từng triều đại. Ông đã chỉ rõ những ưu điểm, khuyết điểm của từng vị vua chúa, đánh giá khách quan về công lao của họ đối với đất nước. Đồng thời, ông cũng chỉ ra những sai lầm cần tránh như tôn thần vật, xa dân… để làm tư liệu tham khảo quý cho các triều đại sau này.
Mời các bạn mượn đọc sách Quốc Sử Di Biên của tác giả Phan Thúc Trực.
