Cuốn sách “Từ Xác Định Đến Bất Định – Những Câu Chuyện Về Khoa Học Và Tư Tưởng Của Thế Kỷ 20” của tác giả Francis David Peat mô tả những thay đổi cơ bản trong tư duy khoa học và triết học trong thế kỷ 20.
Trong những năm đầu của thế kỷ 20, triết lý khoa học vẫn dựa trên cơ sở của chủ nghĩa duy lý, cho rằng vũ trụ có thể được hiểu và giải thích hoàn toàn bằng lý trí. Tuy nhiên, những phát kiến mới trong vật lý lượng tử, thuyết tương đối của Einstein và các ngành khoa học khác đã làm lung lay nền tảng này. Các nhà khoa học như Heisenberg, Bohr, Schrödinger đã chứng minh rằng thế giới ở cấp độ nguyên tử không thể được hiểu theo cách xác định truyền thống, mà mang tính bất định và không thể dự đoán trước được.
Điều này dẫn đến sự thay đổi triết lý khoa học từ chủ nghĩa duy lý sang chủ nghĩa duy tâm. Theo quan điểm mới, con người không thể quan sát vũ trụ một cách khách quan mà luôn bị ảnh hưởng bởi chính chủ thể quan sát. Kiến thức khoa học không phải là sự phản ánh chính xác thế giới bên ngoài mà mang tính xây dựng.
Những khám phá trong vật lý lượng tử cũng chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa quan sát viên và hiện tượng được quan sát, thay vì sự tách biệt như trước đây. Điều này dẫn đến ý tưởng về một thế giới duy nhất tương tác, trong đó quan sát viên và vật được quan sát hợp thành một thể thống nhất. Tư duy mới này đã ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực khoa học và triết học khác.
Những phát kiến trong sinh học cũng chỉ ra tính phức tạp cao độ của các hệ sinh thái tự nhiên cũng như khả năng tự tổ chức của các hệ thống sống. Điều này phá vỡ quan điểm cơ chế luận truyền thống, thay vào đó là quan điểm hệ thống với sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố. Những phát kiến mới cũng chỉ ra tính liên tục giữa vật chất và tinh thần, giữa con người và thiên nhiên.
Trong lĩnh vực triết học, thế kỷ 20 chứng kiến sự suy giảm ảnh hưởng của chủ nghĩa duy lý và sự nổi lên của chủ nghĩa hiện sinh, chủ nghĩa cấu trúc, triết học ngôn ngữ. Các triết gia như Heidegger, Wittgenstein, Derrida và nhiều người khác đã phê phán mạnh mẽ quan điểm truyền thống về lý trí, ngôn ngữ và con người. Họ cho rằng ý nghĩa và kiến thức không thể được xây dựng trên nền tảng cố định mà phụ thuộc vào ngữ cảnh lịch sử và xã hội.
Nhìn chung, cuốn sách đã thể hiện sự thay đổi cơ bản trong cách nhìn nhận vũ trụ, con người và kiến thức khoa học từ sự xác định sang sự bất định, từ quan điểm cơ chế sang quan điểm hệ thống, từ chủ nghĩa duy lý sang các trường phái hiện sinh, cấu trúc và triết học ngôn ngữ trong thế kỷ 20. Đây là bước ngoặt quan trọng đối với sự phát triển của khoa học, triết học và tư duy nhân loại trong thời đại mới.
Mời các bạn đón đọc Từ Xác Định Đến Bất Định – Những Câu Chuyện Về Khoa Học Và Tư Tưởng Của Thế Kỷ 20 của tác giả Francis David Peat.
