Cuốn sách “Vân Đài Loại Ngữ” do nhà Nho Lê Quý Đôn biên soạn vào khoảng năm 1765. Đây là tác phẩm lớn và có giá trị của ông, gồm 50 quyển và hơn 10.000 mục từ. Trong đó, tác giả phân loại và giải thích nghĩa của những danh từ, từ ngữ trong tiếng Việt theo thể loại, bộ phận cơ thể, địa danh, sự vật… theo phương pháp ngữ nghĩa học.
Cuốn sách mang tính chất từ điển đầu tiên của ngôn ngữ Việt Nam. Nó ghi lại và phân loại toàn bộ từ vựng tiếng Việt đương thời, phản ánh đầy đủ nhất ngôn ngữ của dân tộc. Điều đó có ý nghĩa to lớn đối với việc nghiên cứu lịch sử ngôn ngữ học và văn hóa Việt Nam. Ngoài ra, tác phẩm còn giúp người đọc hiểu rõ hơn về cách sử dụng ngôn ngữ, mở rộng vốn từ vựng cũng như làm sáng tỏ ý nghĩa của nhiều từ mới, lạ.
Lê Quý Đôn đã dựa vào những tài liệu cổ như Minh Đức Văn Tuyển, Quốc âm Thi Tập và nhiều tài liệu dân gian khác để biên soạn từ điển này. Ông chú trọng đến việc giải thích nguồn gốc của các từ ngữ thông qua phép so sánh ngữ nghĩa, tìm kiếm nguồn gốc Hán Việt của chúng hoặc phân tích âm thanh học. Bên cạnh đó, tác giả cũng giải thích thêm ý nghĩa ngoại chi, cách dùng từ trong văn chương, thi ca và ngữ cảnh sử dụng.
Về cách sắp xếp từ vựng, Lê Quý Đôn đã phân loại chúng theo nguyên tắc khoa học, dựa trên bộ phận cơ thể, thể loại động vật, thực vật, địa danh, chức tước quan chức… Từng mục từ đều được giải thích rõ nghĩa và kèm theo ví dụ minh họa trong văn cảnh. Điều này giúp người đọc dễ nắm bắt và hiểu đúng ý nghĩa của từng từ.
Ngoài ra, trong quá trình biên soạn, Lê Quý Đôn còn đưa ra những quan sát sâu sắc về ngôn ngữ học. Ông chỉ ra sự khác biệt giữa ngữ âm và chữ viết, phát hiện ra một số âm tiết đã mất đi trong quá trình phát triển ngôn ngữ. Điều này cho thấy ông đã áp dụng phương pháp khoa học nghiên cứu ngôn ngữ, góp phần nâng cao chất lượng cuốn từ điển.
Tóm lại, với giá trị to lớn về mặt lịch sử ngôn ngữ học cũng như từ điển học, “Vân Đài Loại Ngữ” được coi là công trình ngôn ngữ học đầu tiên của Việt Nam, góp phần quan trọng trong việc nghiên cứu và bảo tồn tiếng Việt. Cuốn sách thể hiện sự nghiệp cần mẫn, khoa học của Lê Quý Đôn, đồng thời phản ánh đầy đủ nhất vốn từ vựng tiếng Việt thời bấy giờ. Cho đến nay, “Vân Đài Loại Ngữ” vẫn là nguồn tư liệu quý báu không thể thiếu trong nghiên cứu văn hóa và lịch sử ngôn ngữ của Việt Nam.
Mời các bạn đón đọc tác phẩm Vân Đài Loại Ngữ của tác giả Lê Quý Đôn.
