Review: Chùm Nho Phẫn Nộ của tác giả John Steinbeck

Lâu rồi tôi mới quay trở lại đọc tiểu thuyết, thể loại sách yêu thích nhất của tôi. Thật hạnh phúc vì chọn đọc đúng hai tiểu thuyết tuyệt hay, ra đời cách nhau 82 năm nhưng đều có chung một đề tài về sự kiện Đại suy thoái những năm 1930, một trong những giai đoạn đen tối nhất trong lịch sử của nước Mỹ. Hai kiệt tác văn chương này, do đó, không chỉ kể câu chuyện cá nhân của những nhân vật trong truyện mà còn vẽ ra một bức tranh toàn cảnh của xã hội đương thời, phơi bày ranh giới tàn khốc giữa giàu có và bần hàn, giữa bạo quyền và cô thế, giữa hiện thực lạnh lẽo xám xịt và tình người lung linh ấm áp. Mới đọc xong cuốn đầu tiên nên post ngay bài review cho nóng hổi, cuốn hai đang đọc sẽ review sau.

Cuốn sách Chùm Nho Phẫn Nộ xuất bản lần đầu tiên năm 1939, ngay trong sức nóng của Đại suy thoái, nên thấm đẫm hơi thở thời đại và ngồn ngộn tư liệu thực tế làm nên chất liệu cho cuốn tiểu thuyết này. Cuốn sách này khi mới ra đời đã bị cấm, bị đốt, bị lên án bởi giới tư bản cầm quyền và đưa tác giả vào hoàn cảnh nguy hiểm, bị đe dọa giết chết và phải được FBI bảo vệ. Cuốn sách giành giải Pulitzer năm 1940 và góp phần không nhỏ mang tới giải Nobel Văn chương năm 1962 cho John Steinbeck. Tôi vốn rất e dè với các thể loại sách và tác giả Nobel nhưng đây là một cuốn sách nhất định phải đọc nếu bạn muốn hiểu thêm về một sự kiện quan trọng trong lịch sử thế giới hiện đại.

Đại suy thoái. Khủng hoảng môi trường Dust Bowl. Cú đánh kép ấy đã mở đầu cuộc di dân gây chấn động nước Mỹ thập niên 30. Gia đình Tom Joad lâm vào cảnh khánh kiệt cũng như hàng vạn gia đình nông dân khác ở miền Đông, bị mất đất vào tay giới đại địa chủ, đành bán tống bán tháo toàn bộ gia sản nghèo nàn và gom góp chút vật dụng ít ỏi còn lại rồi chất cả gia đình lên chiếc xe tải cọc cạch, di cư tới vùng đất hứa California trong tờ rơi quảng cáo. Đọc cuốn sách này tôi mới hiểu tại sao Cao tốc 66 (Route 66) trở thành con đường huyền thoại trong lịch sử nước Mỹ. Cao tốc dài gần 2,500 dặm nối từ đông sang tây nước Mỹ này đã chứng kiến bao cảnh đời trái ngang và trở thành một phần lịch sử của hàng vạn gia đình, gia tộc trên nước Mỹ.

Trong cuộc hành trình tìm kiếm vùng đất hứa ấy, các thành viên của gia đình Tom Joad lần lượt chia lìa rơi rụng vì cái chết, vì bi truy đuổi, bắt bớ, vì cả sự tuyệt vọng và đớn hèn. Nhưng họ cũng đã gặp rất nhiều người xa lạ đã cưu mang và sẻ chia ấm áp, dù có khi chỉ là trong một chặng đường ngắn ngủi. Đáng buồn là câu chuyện này kết thúc không có hậu với cái chết của đứa bé sinh ra không kịp cất tiếng khóc chào đời. Nó cũng giống như hoàn cảnh của gia đình Joad, ước mơ California đã chết lịm ngay khi họ vừa đặt chân tới. Vùng đất ấy dù phồn vinh thịnh vượng nhưng không có chốn dung thân cho hàng vạn người nghèo khốn cùng di cư tới.

Cuốn sách đã mô tả xuất sắc tính cách và nội tâm của từng nhân vật trong gia đình Joad, nhưng ấn tượng nhất đối với tôi là hình ảnh Bà Má. Tất cả các nhân vật trong sách đều có tên, nhưng riêng Bà Má thì không rõ tên riêng. Từ một bà nội trợ miền Đông, chỉ ở sau cánh cửa chờ nghe quyết định của cánh đàn ông, Bà Má đã vươn lên, trở thành trụ cột tinh thần của cả gia đình trong hành trình vạn dăm phiêu bạt này. Má khi cương khi nhu sắp xếp lo toan mọi việc, dang tay che chở từ đứa con trai cả đã trưởng thành giang hồ phiêu bạt không biết sợ chi tới đứa con gái đang mang thai mong manh yếu ớt thường hay lo lắng khóc lóc. Má như ngọn lửa bền bỉ sưởi ấm cả gia đình, như sợi dây gai xù xì nhưng chắc chắn xâu chuỗi kết nối tất cả thành viên để hai chữ Gia Đình được trọn vẹn giữa bão táp cuộc đời.

Cuốn sách này là khúc tráng ca, nhưng cũng là khúc hát bi thương tuyệt vọng của những con người bé nhỏ bị vùi dập bởi thiên nhiên và thể chế tư bản khắc nghiệt. Nhưng tuyệt nhiên cuốn sách này không hề bi lụy, không hề có nước mắt trong những phân đoạn sinh ly tử biệt. Dường như nước mắt đã bị vắt kiệt, cạn khô trong lồng ngực hóa đá của những con người mạnh mẽ. Thế nên người đọc như tôi chỉ cảm thấy xót xa se sắt cả cõi lòng. Nước mắt tôi chỉ rơi khi cuối truyện, lúc Má chia tay Tom để anh ấy rời gia đình, ra đi trốn khỏi sự vây bắt của cảnh sát. Cuộc chia tay cuối cùng diễn ra vào đêm tối, trong cái hang tối om nơi Tom lẩn trốn, tối tới nỗi Má không thể nhìn thấy gương mặt của con trai lần cuối. Má phải dùng ngón tay để ghi khắc từng đường nét trên gương mặt đứa con trai yêu quý nhất đời.

Xin trích một câu nói rất hay của Bà Má trong cuốn sách: “Đàn ông sống với từng sự cố một… em bé sinh ra và một người chết, đó là một sự cố… có ruộng rồi mất ruộng, đó là một sự cố. Đàn bà thì tất cả là một dòng, như dòng nước, có xoáy nước nhỏ, có con thác nhỏ, nhưng dòng sông nó cứ trôi. Đàn bà nhìn nó như thế. Mình sẽ không chết đi. Người ta tiếp tục sống… có lẽ thay đổi một chút, nhưng cứ tiếp tục sống”.

Một cuốn sách có giá trị không thể không ghi công của người dịch và nhà xuất bản. Bản dịch này rất hay, theo tôi đoán thì có lẽ đã được làm cho dễ hiểu hơn nhiều so với bản gốc, nhờ vậy mà lôi cuốn được người đọc Việt Nam mà vẫn truyền tải được tinh thần tác phẩm gốc nhờ văn phong dịch theo phong cách và khẩu ngữ của người miền Nam. Bản dịch cũng hoàn toàn sạch bóng lỗi chính tả, 10 điểm cho Tao Đàn với tác phẩm này.

Về tác giả John Steinbeck

John Steinbeck sinh ngày 27 tháng 2 năm 1902 tại Salinas trong một gia đình nghèo, bố làm thủ quĩ, mẹ làm nhà giáo. Lớn lên ông theo học khoa sinh vật trường Đại học Tổng hợp Standford. Ra trường ông phải làm nhiều nghề để kiếm sống, như công nhân nông nghiệp, phóng viên và một số nghề khác. Với vốn sống phong phú Steinbeck sớm bước vào con đường văn học và liên tiếp cho ra mắt một loạt các tác phẩm, nhưng không gây được sự chú ý c�... Xem thêm