Cuốn sách “Tại sao thầy bói nói đúng” của tác giả Richard Wiseman là một tác phẩm phân tích về các hiện tượng tâm linh dưới góc độ tâm lý học. Không giống như các tài liệu khoa học khô khan, cuốn sách này được viết một cách sinh động, hài hước và dễ hiểu, kết hợp với các bằng chứng khoa học đáng tin cậy. Tác giả không chỉ là một nhà tâm lý học mà còn có kinh nghiệm trong việc nghiên cứu và thám hiểm các hiện tượng tâm linh.
Cuốn sách khám phá và trình bày về nhiều hiện tượng kỳ bí, từ các nghi lễ tôn giáo, cầu hồn, bói toán, tiên tri, đến những hiện tượng như một con ngựa biết làm toán hay con chồn biết nói chuyện. Tác giả không chỉ giải thích các hiện tượng này một cách hợp lý từ góc nhìn tâm lý học mà còn giới thiệu những bằng chứng và thực nghiệm khoa học để đánh giá tính hợp lý của chúng.
Cuốn sách không nhằm mục đích vạch trần hoặc bác bỏ thế giới tâm linh, mà nó cung cấp một cái nhìn sâu sắc và cân nhắc hơn về các hiện tượng này. Tác giả muốn khám phá và tìm hiểu sâu hơn về thế giới tâm linh, và qua đó đưa ra những nhận định hữu ích cho cả khoa học và tâm lý học.
Đọc sách này, người đọc có thể nhận ra rằng không phải là khoa học không muốn khám phá thế giới tâm linh, mà họ thực sự rất tò mò và hăng hái trong việc nghiên cứu và thử nghiệm các hiện tượng này. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng thường không hỗ trợ cho sự tồn tại của những hiện tượng huyền bí, và điều này đòi hỏi sự cẩn trọng và cân nhắc trong việc đánh giá và chấp nhận các thông tin về thế giới tâm linh.
Mời các bạn đón đọc Tại Sao Thầy Bói Nói Đúng của tác giả Richard Wiseman & Ngọc Duy (dịch).
—
Giới thiệu
Mở đầu, hãy cùng tìm hiểu xem điều gì sẽ xảy ra khi chúng ta tiến hành thí nghiệm với một chú chó được cho là có khả nãng tâm linh, và bắt đầu đặt chân vào một thế giới nơi mà mọi thứ dường như đều có thể và không có gì là chác chán như chúng ta tưởng.
Một vài suy nghĩ thoáng qua ngay khi tôi nhìn sâu vào trong đôi mắt của Jaytee. Chú chó nhỏ đáng yêu này thực sự có khả năng tâm linh ư? Nếu không, làm cách nào mà nó có thể xuất hiện trên khắp các mặt báo trên toàn thế giới? Và nếu nó thực sự có thể dự đoán tương lai, liệu nó có biết trước được rằng thí nghiệm của chúng tôi sẽ thành công? Vào khoảnh khắc đáng quý đó, Jaytee ho nhẹ một tiếng, ngả về phía trước rồi nôn hết lên giày của tôi.
Quãng thời gian gắn bó giữa tôi và Jaytee đã là mười năm trước. Lúc đó, tôi mói ngoài ba mươi và đang cố tiến hành thực nghiệm để xem liệu chú chó nhỏ này có khả năng biết trước khi nào người chủ sẽ về nhà hay không. Khi ấy, tôi đã có hơn mười năm kinh nghiệm điều tra những hiện tượng huyền bí, trải qua nhiều đêm không ngủ ở những ngôi nhà bị ma ám, kiểm tra tính xác thực của những người có khả năng tâm linh và tiến hành các thí nghiệm về khả năng ngoại cảm trong phòng thí nghiệm.
Niềm đam mê vói những điều không thể lý giải bắt đầu nhen nhóm trong tôi vào năm 8 tuổi, khi lần đầu tiên tôi được xem một màn ảo thuật. Ông tôi bảo tôi đánh dấu các ký tự đầu tiên trong tên của mình vào một đồng xu, rồi ông làm đồng xu biến mất, và tiết lộ rằng nó đã được chuyển vào một cái hộp kín bằng một cách kỳ diệu nào đó. Vài tuần sau, ông giải thích bí mật của màn ảo thuật đó và tôi ngay lập tức bị cuốn hút. Vài năm sau, tôi cố gắng học tất cả những gì có thể về những mánh khóe ảo thuật và chiêu trò đánh lừa cảm giác con người. Tôi tìm kiếm trong các hàng sách cũ những cuốn sách ít ai biết đến về thủ thuật trình diễn, tham gia vào câu lạc bộ ảo thuật tại địa phương, rồi bắt đầu trình diễn cho bạn bè và người thân. Đến tuổi thiếu niên, tôi đã dắt túi trên dưới hàng trăm lần biêù diễn và trở thành một trong những thành viên trẻ tuổi nhất của hội Magic Circle đầy uy tín.
Để có thể đánh lừa khán giả, ảo thuật gia cần phải hiểu cách con người suy nghĩ và hành động. Cụ thể hơn, họ phải biết làm thế nào để bạn không nhận biết chính xác những gì đang diễn ra ngay trước mắt, ngăn cản bạn tìm ra lời giải đáp cho những mánh khóe, và khiến bạn tin vào trí nhớ sai lệch của mình về những điều bạn vừa tận mắt chứng kiến. Sau khi đều đặn đánh lừa người khác hai lần mỗi tối trong nhiều năm liền, tôi dần cảm thấy hứng thú với khía cạnh này của hành vi con người, và quyết định theo học ngành Tâm lý học tại trường Đại học London.
Giống như những ảo thuật gia khác, tôi đặc biệt nghi ngờ sự tồn tại của những sự việc huyền bí, và xếp chúng vào một ngăn tủ đựng tài liệu trong tâm trí với nhãn dán “không có thật, nhưng là chủ đề thú vị để trò chuyện khi tụ tập đông người”. Thế nhưng, vào cuối năm thứ nhất ở trường đại học, một sự việc đã thay đổi hoàn toàn cách nhìn của tôi. Một ngày nọ, tôi bật ti vi trong phòng kí túc xá và vô tình xem được phần cuối của một chương trình về khoa học và những hiện tượng siêu nhiên. Một nhà tâm lý học trẻ tuổi tên Sue Blackmore xuất hiện trên màn hình và giải thích rằng cô ấy cũng bị cuốn hút bởi những âm thanh kỳ lạ trong đêm. Và những điều cô ấy nói hôm đó có ảnh hưởng rất lớn đến sự nghiệp của tôi. Thay vì cố chứng minh tính xác thực của những hiện tượng khó hiểu, Sue cho rằng việc tìm hiểu nguyên nhân tại sao con người lại có những cảm giác kỳ lạ này có ý nghĩa hơn rất nhiều. Tại sao người mẹ nghĩ họ có thể thần giao cách cảm với con mình? Tại sao người ta tin rằng bản thân đã nhìn thấy ma quỷ? Tại sao có những người tin rằng số mệnh của họ được định sẵn? Bỗng chốc, tôi như được khai sáng. Trước đó, tôi chưa bao giờ có ý định nghiên cứu về những hiện tượng huyền bí. Thật lãng phí khi dùng thời gian để chứng minh sự tồn tại của những sự việc mà nhiều khả năng là không có thật. Lời nói của Sue làm tôi nhận ra việc nghiên cứu những hiện tượng lạ cũng có rất nhiều giá trị nếu ta bỏ qua bản thân sự tồn tại của những hiện tượng ấy và tập trung vào khía cạnh tâm lý ẩn sâu bên trong niềm tin và trải nghiệm của mỗi người.
Khi tìm hiểu kĩ hơn, tôi phát hiện ra Sue không phải là người duy nhất tiếp cận những hiện tượng dị thường theo chiều hướng này. Trên thực tế, đã có nhiều nhà nghiên cứu dành cả cuộc đời để khám phá những điều mà các hiện tượng huyền bí tiết lộ về hành vi, đức tin và não bộ của con người. Những con người tiên phong phá cách này đã dám bước đi trên con đường không ai chọn và tiến hành những thí nghiệm lạ lùng nhất trong lịch sử, ví dụ như xét nghiệm đầu của người có khả năng đọc suy nghĩ hàng dầu thế giới, thu thập thông tin về các dị giáo, cố gắng cân khối lượng linh hồn của người đang hấp hối, hay thử nghiệm trên một con chồn biết nói. Và giống như việc phù thủy kì bí của xứ Oz thực ra chỉ là một người bình thường đứng sau tấm màn thao túng mọi chuyện, công việc này của những nhà nghiên cứu đã cung cấp những hiểu biết quan trọng và đáng kinh ngạc về yếu tố tâm lý trong cuộc sống hằng ngày và tâm thức con người.
Nghiên cứu của tôi với chú chó nhỏ được xem là có khả năng tâm linh Jaytee là một ví dụ điển hình của cách tiếp cận trên. Trước khi tự mình nỗ lực để trở thành một chuyên gia có uy tín như hôm nay, Paul McKenna đã từng dẫn một chương trình truyền hình về những hiện tượng kỳ bí. Tôi là một trong những nhà khoa học thường xuyên góp mặt trong chương trình, đưa ra quan điểm của bản thân về những màn trình diễn xuất sắc, những thí nghiệm cùng sự kiện nổi bật. Có lân, một người đàn ông xuất hiện để trình diễn khả năng tạo ra tia lửa điện từ những ngón tay, hay một lần khác Paul kêu gọi hàng triệu khán giả tác động từ xa đến kết quả xổ số bằng cách tập trung vào bảy con số đặc biệt trong quá trình quay thưởng (ba trong số bảy số đó là chính xác).
Một tập của chương trình chiếu một đoạn phim thú vị về chú chó nhỏ tên Jaytee. Theo như đoạn phim đó, Jaytee có khả năng phi thường là dự đoán được khi nào cô chủ Pam trở về nhà. Pam sống với cha mẹ và họ để ý rằng Jaytee luôn ngồi trước cửa sổ trước lúc con gái họ về nhà. Một tờ báo đã đăng một bài về khả năng tuyệt vời này của Jaytee trong khi một công ty truyền hình của Áo đã tiến hành thí nghiệm đầu tiên với chú chó. Thí nghiệm này cũng được trình chiếu trong chương trình của Paul McKenna, trong đó một người quay phim đi theo Pam khi cô di chuyển xung quanh thị trấn còn một người khác ghi hình Jaytee ở nhà bố mẹ cô ấy. Khi Pam quyết định sẽ đi về nhà, Jaytee liền chạy ra cửa sô’ và ở yên đó cho đến khi cô chủ về. Tôi, Pam và Jaytee đều có mặt trong chương trình đó và đã cùng nhau trò chuyện về đoạn phim. Tôi rất tò mò về trường hợp này và Pam đã ngỏ ý mời tôi tiến hành một kiểm tra chuyên sâu hơn với chú chó dường như có khả năng tâm linh của mình.
Vài sau, tôi cùng trợ lý nghiên cứu của mình, Matthew Smith, quyết định đi đến Ramsbottom ở tây bắc nước Anh để kiểm tra Jaytee. Chúng tôi gặp mặt và mọi chuyện diễn ra rất suôn sẻ. Pam vô cùng thân thiện, tôi và Matthew rất thích Jaytee và chú chó cũng có vẻ thích chúng tôi.
Lần kiểm tra đầu tiên, Matthew và Pam lái xe đến một địa điểm công cộng cách nhà cô 8 dặm rồi chọn giờ về bằng một thiết bị tạo số ngẫu nhiên. Con số họ thu được là 9 giờ tối. Cùng lúc đó, tôi ghì hình hên tục khung cửa sổ yêu thích của Jay tee để đảm bảo không bỏ sót bất kỳ hành động nào của chú chó này. Khi Pam và Mat trở về từ quán bar, chúng tôi tua lại cuộn phim và háo hức quan sát hành động của Jaytee. Điều thú vị là chú chó này đã tói bên cạnh cửa sổ trong khoảng thời gian quy định. Cho tói lúc đó, mọi chuyện dường như vẫn khả quan. Nhưng khi chúng tôi xem nốt phần còn lại của đoạn phim, bí mật kỹ năng bề ngoài đó của Jaytee dàn sáng tỏ. Chú chó dường như rất thích cái cửa sổ khi xuất hiện ở đâỳ những 13 lần trong quá trình quay phim. Ở lần thử thứ hai vào ngày hôm sau, Jaytee cũng đi đến chỗ cửa sô’ 12 lần. Dường như khoảng thời gian chú chó ở cạnh cửa sô’ chưa thể là một tín hiệu chắc chắn như cái cách đài truyền hình Áo gợi ý. Pam giải thích rằng mùa hè có lẽ không phải là một thời điểm thích hợp cho thí nghiệm này vì có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến Jaytee, ví dụ như những con chó cái xung quanh đang trong mùa giao phối hay sự xuất hiện của những người buôn cá.
Vào tháng 12, chúng tôi quay trở lại Ramsbottom một lần nữa để tiến hành thử nghiệm thêm hai lần. Ở lần đầu tiên, Jaytee đi đến chỗ cửa sổ bốn lân, trong đó có một lần cách mười phút ngay trước khi Matthew và Pam trở về. Một kết quả tương đối tốt, nhưng chưa đủ sức nặng. Ở lần kiểm tra cuối cùng, Jaytee xuất hiện ở chỗ cửa sổ tám lần. Một lân trong số đó ngay vừa lúc Matthew và Pam bắt đầu quay về, nhưng chú chó chỉ dừng vài giây ở đấy trước khi chạy ra vườn và nôn hết lên giày của tôi.
Nhìn chung, đây không phải là chứng cứ đủ sức thuyết phục về khả năng kì diệu của động vật1. Tuy nhiên, câu hỏi đáng quan tâm ở đây không phải là liệu động vật thực sự có khả năng tâm hay linh hay không, mà là tại sao con người có xu hướng tin rằng họ có mối liên hệ tính thân vói thú nuôi của mình? Câu trả lời cho chúng ta hiểu thêm nhiều về một trong những cách cơ bản nhất con người nhìn nhận thế giới.
Năm 1967, vợ chồng nhà tâm lý học Loren và Jean Chapman đến từ Đại học Wisconsin đã tiến hành một thí nghiệm kinh điển cho đến ngày nay2. Nghiên cứu của họ sử dụng một công cụ đánh giá tâm lý phổ biến những năm 1960 là bài kiểm tra “Thử vẽ một người”. Theo những bác sĩ thời kỳ ấy, hoàn toàn có thể sử dụng bức vẽ một người bình thường của mỗi cá nhân để phát hiện những vấn đề tiềm tàng như hoang tưởng, ức chế tình dục và trầm cảm. Tuy nhiên, vợ chồng nhà Chapman nghi ngờ bài kiểm tra này sẽ không còn chính xác khi được nghiên cứu kĩ lưỡng. Sau cùng thì, rất nhiều những mối liên hệ mà người ta dựa vào để đưa ra kết luận trong bài kiểm tra này, ví dụ như người bị bệnh hoang tưởng sẽ vẽ đôi mắt rất to, dường như khớp đến đáng ngạc nhiên với định kiến xã hội đã ăn sâu vào suy nghĩ mỗi người, và ông bà Chapman nghi ngờ rằng các bác sĩ cũng có sẵn những định kiến như thế trong đầu.
Để kiểm tra giả thuyết này, một nhóm sinh viên được cho xem những bức tranh vẽ người của các bệnh nhân hoang tưởng, cùng với miêu tả ngắn gọn về triệu chứng của họ, ví dụ như: “Anh ấy rất đa nghi”, “Anh ấy lo lắng rằng mình không đủ nam tính”, “Anh ấy lo lắng vì bị bất lực”. Sau khi xem xét những bức tranh và triệu chứng, các tình nguyện viên được hỏi liệu họ có nhận ra bất kỳ khuôn mẫu nào từ những dữ liệu đó. Điều thú vị là các sinh viên này cũng đưa ra những khuôn mẫu giống hệt các chuyên gia vẫn sử dụng trong nhiều năm. Ví dụ, họ nghĩ rằng những bệnh nhân hoang tưởng sẽ vẽ những đôi mắt bất thường, người lo lắng về độ nam tính của bản thân sẽ vẽ những đôi vai rộng trong khi cơ quan sinh dục nhỏ là dấu hiệu của những vấn dề liên quan đến sự bất lực.
Có một vấn đề nhỏ ở đây. Vợ chồng Chapman đã ghép cặp những bức vẽ và triệu chứng với nhau một cách ngẫu nhiên, vậy nên không hề có một kiểu mẫu nào trong dữ liệu. Những tình nguyện viên đã nhìn thấy những điều không tồn tại. Nghiên cứu của gia đình Chapman đã hoàn toàn bác bỏ mức độ đáng tin cậy của bài kiểm tra “Thử vẽ một người”, và quan trọng hơn nữa, mang tới một cái nhìn sâu sắc hơn về tâm lý con người. Niềm tin của chúng ta không ở yên trong não bộ chờ đợi một cách bị động để được khẳng định hay phủ nhận bởi thông tin mới, mà trái lại, chúng đóng một vai trò quan trọng trong cách con người nhìn nhận thế giói. Điều này đặc biệt chính xác khi ta đối mặt với những điều trùng họp. Chúng ta thường rất hay để ý đến những sự trùng hợp, nhất là khi chúng có vẻ phù hợp với niềm tin của bản thân. Như trong thí nghiệm của vợ chồng Chapman, các tình nguyện viên đều tin rằng những người bị bệnh hoang tưởng sẽ vẽ những đôi mắt lớn, và vì thế chỉ để ý đến những cá nhân có bức vẽ như vậy mà coi nhẹ những bức tranh của các bệnh nhân hoang tưởng với đôi mắt hoàn toàn bình thường.
Nguyên tắc này hoàn toàn có thê’ áp dụng đối với những hiện tượng huyền bí. Chúng ta đều thích nghĩ rằng bản thân có khả năng tâm linh tiềm ẩn và trở nên phấn khích khi vừa nhớ đến một người bạn thì chuông điện thoại liền reo lên và người đó đang ở đầu dây bên kia. Khi đó, chúng ta quên hết tất cả những lần mình nghĩ đến người bạn đó và điện thoại reo lên, nhưng người gọi lại là một người chào hàng cửa sổ hai lớp kính. Và cả những lần chúng ta không nhớ đến ai cả nhưng họ vẫn gọi điện đến. Tương tự như vậy, khi ngày hôm sau xảy ra những sự việc giống hệt với giấc mơ đêm trước, chúng ta hay ngộ nhận mình có khả năng tiên tri mà lờ đi hết những giấc mơ không thành sự thật. Điều này cũng đúng với những khả năng kì diệu của động vật. Nếu tin rằng người chủ thực sự có liên kết tâm linh với thú nuôi của họ, chúng ta sẽ để ý đến những lân con vật dường như dự đoán được người chủ sắp về nhà mà bỏ qua những lần nó không thể đoán trước hoặc đưa ra dự đoán sai.
Quan trọng hơn, cơ chế này cũng dẫn chúng ta đến những nhận định sai lầm về các vấn đề sức khoẻ. Giữa những năm 90, hai nhà nghiên cứu Donald Redelmeier và Amos Tversky quyết định tìm hiểu mối tương quan giữa bệnh đau khớp và thời tiết3. Cả ngàn năm nay con người ta vẫn tín rằng đau nhức xương khớp thường tái phát khi nhiệt độ, áp suất không khí và độ ẩm thay đổi. Để kiểm chứng điều này, Redelmeier và Tversky tập hợp một nhóm bệnh nhân viêm khớp mãn tính và yêu cầu họ tự đánh giá mức độ đau của mình hai lần một trong vòng một năm. Cùng khoảng thời gian đó, đội nghiên cứu sẽ thu thập các dữ liệu về nhiệt độ, khí áp và độ ẩm ở nơi họ sống. Tất cả các bệnh nhân đều tín rằng những cơn đau khớp của họ liên quan mật thiết đến thời tiết. Mặc dù vậy, những dữ liệu thu được lại chứng minh điều hoàn toàn ngược lại. Một lần nữa, họ chỉ tập trung vào những lần cơn đau trầm trọng có liên quan đến một số điều kiện thời tiết đặc biệt mà quên đi những trường hợp khác, rồi nhầm tưởng rằng hai yếu tố đó liên quan đến nhau.
Tương tự như vậy, chúng ta hẳn đã nghe đến những người được chữa lành một cách thần kỳ nhờ cầu nguyện, mà quên mất những người khỏi bệnh dù không cầu nguyện hoặc vẫn cầu nguyện nhung không qua khỏi, và đi đến kết luận sai lâm rằng việc cầu nguyện có tác dụng. Hoặc khi đọc được thông tin về việc ai đó có thể chữa khỏi ung thư nhờ ăn rất nhiều cam, chúng ta quên mất những người được điều trị thành công mà không ăn cam hoặc ăn cam nhung vẫn không khỏi và tin rằng cam có tác dụng chữa ung thư.
Hiệu ứng tâm lý này thậm chí còn góp phần làm gia tăng nạn phân biệt chủng tộc, khi người ta nhìn thấy nhũng người thuộc nhóm dân tộc thiểu số thực hiện nhũng hành động bạo lực, mà bỏ qua những người dân tộc là công dân tốt và những kẻ ưa bạo lực xuất thân từ tầng lớp khác, rồi kết luận rằng những người thuộc dân tộc thiểu số thường có xu hướng phạm tội.
Nghiên cứu của tôi với Jaytee khởi đầu bằng một cuộc điều tra chú chó được nghi ngờ có khả năng tâm linh và kết thúc vói việc làm sáng tỏ một trong những sai lầm co bản nhất của con người khi nhìn nhận về thế giói xung quanh. Đó là lý do tại sao tôi có niềm dam mê với khoa học siêu nhiên. Mỗi chuyến đi đưa bạn vào một cuộc hành trình đến một nơi vô định mà bạn không biết sẽ gặp được ai hay sẽ tìm thấy điều gì ở đó.
Chúng ta sắp sửa dấn thân vào một cuộc hành trình trong thế giới đầy bí ẩn của khoa học siêu nhiên. Trong những câu chuyện cổ tích diệu kỳ, chúng ta sẽ được gặp rất nhiều tuyến nhân vật đa dạng, đi vào hậu trường vói những ảo thuật gia kỳ cựu, quan sát hoạt động của các giáo chủ đầy sức hút, và tham dự những buổi gọi hồn đáng kinh ngạc. Mỗi chuyến phiêu lưu sẽ hé lộ những hiểu biết đặc biệt và bất ngờ về những hiệu ứng tâm lý ẩn sâu trong cuộc sống thường nhật, ví dụ như lý do chúng ta sợ những âm thanh kỳ quái xuất hiện trong đêm, vì sao tiềm thức mỗi người có sức mạnh lớn hơn rất nhiều so với hình dung ban đầu, hay người khác có thê’ điều khiển tâm trí bạn bằng cách nào. Hành trình này không đơn giản chỉ như cưỡi ngựa xem hoa. Xuyên suốt đường đi, bạn sẽ phải xắn tay áo lên và tiến hành một vài thí nghiệm. Mỗi một bài kiểm tra là một cơ hội để khám phá sâu hơn những bí mật trong tâm thức bạn, khuyến khích bạn đo lường năng lực trực giác của bản thân, đánh giá xem mình dễ bị tác động đến mức nào, hay khám phá xem liệu mình có phải là kẻ có khả năng nói dối thiên bẩm.
Đã gần đến giờ khởi hành. Hãy chuẩn bị tinh thần để tiến vào một thế giói nơi mà tất cả mọi thứ đều có thể và không có điều gì là chắc chắn như đã tưởng. Một thế giới mà sự thật đôi khi còn lạ lẫm hơn sự hư cấu. Một thế giới mà tôi coi như là nhà trong suốt hơn hai mươi năm qua.
Nhanh lên nào, một cơn bão đang tói, và chúng ta sẽ bắt đầu cuộc hành trình tiến vào một thế giới thậm chí còn diệu kì hơn cả xứ Oz…
—
Bói Toán
Ở phần này, chúng ta sẽ gặp gỡ “Ngài D” bí ẩn và đến thăm thị trấn không tồn tại ở Lake Wobegon đế tìm hiểu cách thuyết phục những người lạ rằng chúng ta biết tất cả về họ và khám phá ra con người thật sự của mình.
Vì nhiều lý do sẽ trình bày về sau, tôi sẽ không công khai tên thật của Ngài D. Sinh năm 1934 ở miền Bắc nước Anh, người đàn ông phi thường này dành phần lớn cuộc đời mình làm việc trong vai trò một chuyên gia về tâm linh và được biết đến rộng rãi nhờ khả năng bói toán chính xác. Khi tôi còn học ở Đại học Edinburgh, Ngài D liên lạc với tôi và hỏi liệu tôi có hứng thú xem ông đưa ra vài lời tiên đoán hay không. Ngay lập tức, tôi đồng ý với thiện chí này và mời Ngài D đến trường đại học của mình để có thê’ ghi hình lúc ông làm việc. Vài tuần sau, hai chúng tôi gặp nhau ở sảnh của Khoa Tâm lý học. Tôi cho ông xem phòng thí nghiệm của mình và giải thích rằng tôi đã sắp xếp một nhóm tình nguyện viên rất hào hứng được trải nghiệm việc bói toán. Ngài D nhanh chóng chuẩn bị bàn của mình, lấy ra những lá bài Tarot và quả cầu thuỷ tinh, rồi đợi đối tượng thí nghiệm đầu tiên. Ngay sau đó, cánh cửa mở ra và một nữ tiếp viên quầy rượu 43 tuổi tên Lisa bước vào. Tôi nhấn nút “ghi hình” trên máy quay và đi sang phía bên kia của một tấm kính hai chiều.
Ngài D không hề biết về Lisa trước khi xem bói. Khi bắt đầu, Lisa được yêu cầu duỗi cánh tay phải ra vói lòng bàn tay hướng lên trên. Sau khi xem xét kĩ lưỡng bàn tay của Lisa với chiếc kính lúp có tay cầm hình một cái sừng, Ngài D liền miêu tả tính cách của cô. Gần như ngay lập tức, Lisa gật đầu và mỉm cười. Ngay sau đó, ông bảo cô hãy tráo bộ bài Tarot rồi đặt nó ở giữa bàn. Ngài D lật từng lá bài một lên và giải thích ý nghĩa của chúng. Trong vài phút, ông ấy nói rằng Lisa có một người anh trai và miêu tả công việc của anh ta khá cụ thể. Sau đấy Ngài D cũng cho rằng Lisa vừa mới kết thúc một mối quan hệ trong thời gian dài.
Lượt của Lisa diễn ra trong khoảng mười phút. Khi kết thúc, tôi liền phỏng vấn cô về khoảng thời gian giữa cô và Ngài D. Lisa cho biết cô cực kỳ ấn tượng với Ngài D, và giải thích rằng ông ấy đã nói đúng đến thế nào về tính cách, những khó khăn trong mối quan hệ gần đây cũng như về sự nghiệp của anh trai cô. Khi được hỏi đánh giá của mình về độ chính xác trong những diễn giải của Ngài D, Lisa cho ông điểm rất cao.
Trong buổi sáng có thêm vài người tới nữa và tất cả đều bị thuyết phục rằng Ngài D có khả năng phi thường. Sau bữa trưa, Ngài D xem lại quá trình làm việc của mình và giải thích kĩ hơn về khả năng của ông ấy. Đó thực sự là một trải nghiệm hấp dẫn và khai sáng cho tôi nhiều điều. Trong một vài tiếng, Ngài D không chỉ cho tôi một cái nhìn hiếm có vào thế giói của những chuyên gia tâm linh mà còn tiết lộ cách để gần như hâu hết mọi người phát triêh được khả năng này. Cuối ngày, ông cất bộ bài Tarot và nói lời tạm biệt. Thật không may, tôi không bao giờ có thể gặp lại Ngài D lần nữa vì ông ấy đã qua đời vì đau tim một vài năm sau đó. Mặc dù vậy, cái ngày tôi được làm việc cùng ông luôn ở trong tâm trí tôi, và chúng ta sẽ trở lại với bí mật đằng sau tài năng nhìn thấu dường như rất kỳ diệu của ông vào phần sau của chương này.
Mỗi năm có hàng triệu người tìm đến những người có khả năng tâm linh và khi ra về hoàn toàn bị thuyết phục rằng những người này có khả năng nhìn thấu những điều ẩn sâu trong họ. Liệu họ đang tự lừa dối chính mình, là nạn nhân của những âm mưu lừa đảo tỉ mỉ, hay thực sự là có ma quỷ? Để tìm ra sự thật, một nhóm nhỏ những nhà nghiên cứu đã xem xét kĩ lưỡng năng lực siêu nhiên của những thầy bói, cô đồng, nhà ngoại cảm dưới lăng kính hiển vi, và nhà điều tra lỗi lạc nhất trong số đó là ảo thuật gia theo chủ nghĩa hoài nghi, James Randi.
—
Buổi gọi hồn vào một chiều thứ tư ấm áp
Randall James Hamilton Zwinge sinh năm 19281 Ở Toronto. Năm 12 tuổi, ông được xem một màn trình diễn của ảo thuật gia nổi tiếng người Mĩ Harry Blackstone Sr. Được khơi nguồn cảm hứng từ buổi biểu diễn đó, Zwinge đã cố gắng học hỏi càng nhiều càng tốt về thế giói bí mật của những phép màu, và cuối cùng ông bắt dầu trình diễn một cách thường xuyên.
Như những nhà ảo thuật khác, Zwinge cũng có chút hoài nghi về những vấn đề huyền bí. Năm 15 tuổi, có lần ông đi dọc nhà thờ Duy linh ở địa phương và cảm thấy kinh tởm bởi những gì mình nhìn thấy. Mọi người trong giáo đoàn được khuyến khích mang theo những phong thư dán kín chứa những câu hỏi dành cho những người yêu thương vừa mất của mình. Vị giáo sĩ bí mật đọc những tin nhắn rồi tự trả lời thay cho “người chết”. Zwinge đã cố vạch trần trò lừa đảo này, nhưng ông đã làm các giáo sĩ khó chịu và kết cục là bị bắt giữ ở đồn cảnh sát địa phương.
Thế nhưng, ông không hề sợ hãi, mà còn nuôi một chỏm râu dê và đổi tên mình thành James “The Amazing” Randi, bắt đầu sự nghiệp phong phú và lâu dài với vai trò một ảo thuật gia và người thoát thân (escapologist) chuyên nghiệp. Trong nhiều năm, Randi đã tham gia hàng loạt những màn trình diễn giật gân, bao gồm việc ở trong một chiếc quan tài kim loại được bịt kín trong 104 phút (hơn mười phút so với kỷ lục cũ của Houdini), đạt cột mốc xuất hiện 22 lần trong chương trình The Tonight Show của Johnny Carson, góp mặt trong một tập của chương trình Happy Days, thoát khỏi chiếc áo bó tay trong khi bị treo lơ lửng trên thác Niagara, và dường như đêm nào cũng chém đầu huyền thoại nhạc rock Alice Cooper.
Bên cạnh sự nghiệp ảo thuật gia, Randi cũng tiếp tục cuộc thập tự chinh chống lại việc dùng những điều huyền bí để lừa đảo. Những cuộc điều tra của ông rất nổi tiếng và đã đạt được những thành công nhất định, vậy nên vào năm 1996, ông đã thành lập Quỹ tài trợ Giáo dục James Randi. Trang web của quỹ tự giới thiệu đây là “một nguồn hỗ trợ giáo dục về những hiện tượng huyền bí, các môn giả khoa học và hiện tượng siêu nhiên”, đồng thời cũng đưa ra một thách thức táo bạo cho những người có năng lực tâm linh. Phần thưởng của thách thức này lên đến cả triệu đô la.
Cuối những năm 1960, Randi xuất hiện trên một chương trình đối thoại radio và giải thích lý do ông cho rằng những người tự nhận rằng có năng lực tâm linh hoặc là đang tự lừa dối chính mình hoặc đang lừa dối người khác. Một nhà cận tâm lý học (parapsychologist) tham gia chương trình gợi ý rằng ông nên chứng mình lời nói của mình thông qua việc treo giải thưởng bằng tiền mặt cho bất kỳ ai chứng minh được họ có năng lực tâm linh. Randi chấp nhận lời thách thức và treo giải 1.000 đô. Sau nhiều năm, Randi đã tăng mức thưởng lên 100.000 đô, và rồi cuối những năm 1990, một người ủng hộ giàu có cho quỹ của Randi đã nâng giải thưởng lên mức một triệu đô la cho bất kỳ ai chứng minh được sự tồn tại của năng lực siêu nhiên và làm thỏa mãn một hội đồng kiểm tra độc lập (đến nay vẫn chưa có ai làm được điều này). Hơn một thập kỷ, cơ hội một bước trở thành triệu phú này đã thu hút hằng hà sa số những ứng cử viên, từ những nhà ngoại cảm có khả năng đoán được thứ tự từng lá bài trong bộ bài đã tráo, đến những người có khả năng dùng móc treo và thanh nẹp để tìm mạch nước ngầm, hay thậm chí cả một phụ nữ cố gắng sử dụng sức mạnh tâm trí của mình để làm người lạ đi tiểu tiện. Tất cả đều thất bại…
Năm 2008, một cô đồng người Anh tên Patricia Putt đăng kí tham dự thử thách của Randi. Putt tin rằng cô có khả năng thu thập thông tin về người sống bằng cách nói chuyện với những bạn bè và người thân đã mất của người đó. Randi đã nhờ tôi và Chris French, Giáo sư Tâm lý học tại trường Cao đẳng Goldsmiths ở London kiểm trả khả năng của Putt2.
Putt sống ở Essex và là một cô đồng nhiều kinh nghiệm đã diễn giải cho các cá nhân và hội nhóm trong nhiều năm. Theo như thông tin trên website, phần lớn công việc của cô được thực hiện với sự trợ giúp vô giá của linh hồn dẫn lối đến từ Ai Cập tên “Ankhara”. Cô gặp linh hồn này lần đầu tiên khi đang thực hiện thôi miên để trở lại kiếp trước của mình. Trang web của Putt cũng đưa ra rất nhiều ví dụ và những bằng chứng xác đáng về thế giới linh hồn, cũng như liệt kê một số chương trình truyền hình và truyền thanh có sử dụng dịch vụ của cô.
Sau nhiều cuộc thảo luận, Putt, French và tôi thống nhất về nội dung của bài kiểm tra. Thí nghiệm sẽ diễn ra trong một ngày với mười tình nguyện viên. Putt không biết ai cả, và sẽ cố gắng để liên lạc với một người bạn hay người thân đã mất của tình nguyện viên, rồi sử dụng linh hồn dẫn lối của mình để xác định thông tin cũng như tính cách và cuộc sống của tình nguyện viên.
Ngày quan trọng cuối cùng cũng đến. Mỗi tình nguyện viên được sắp xếp đến thư viện của French vào một thời điểm khác nhau trong ngày. Để loại trừ khả năng Putt biết được bất kỳ thông tin nào khi quan sát vẻ ngoài của những tình nguyện viên, French yêu cầu họ bỏ hết đồng hồ hoặc trang sức, chỉ mặc áo choàng đen dài và đội mũ trùm đầu đen hở mắt.
Mỗi tình nguyện viên được yêu cầu ngồi vào một chiếc ghế đối diện vói bức tường trong phòng kiểm tra. Sau đó, Putt sẽ đi vào, ngồi chỗ chiếc bàn ở phía đối diện của căn phòng và thử liên lạc với thế giới linh hồn. Ngay khi cô nghĩ mình đã có thể kết nối trực tiếp với cõi âm, Putt liền tìm một linh hồn có quen biết người tình nguyện và lẳng lặng viết lại những thông tin về người đó. Vai trò của tôi trong bài kiểm tra này là đưa Putt vào và ra khỏi phòng kiểm tra tại thời điểm thích hợp, ở cùng cô khi cô đang liên lạc với những linh hồn, và về cơ bản là ở bên cạnh cô cả ngày hôm đấy. Tôi và Putt dành nhiều thời gian giữa các phần đê’ nói chuyện. Tôi hỏi cô liệu có mặt trái nào trong việc làm một nhà tâm linh chuyên nghiệp không. Cô giải thích mà không hề có một chút mỉa mai rằng mình sẽ rất bực bội khi có người hẹn gặp nhưng rồi lại không xuất hiện.
