Cuốn sách “Việt Nam Phong Tục” của tác giả Phan Kế Bính là một tác phẩm có giá trị về mặt nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam. Trong đó, tác giả đã tổng hợp, nghiên cứu và giới thiệu nhiều phong tục, tập quán truyền thống của người Việt từ thời xa xưa.
Cuốn sách được chia thành 12 chương, mỗi chương giới thiệu một khía cạnh phong tục khác nhau của người Việt như: phong tục khi sinh, phong tục khi cưới, phong tục khi tang, phong tục về ăn uống, phong tục về mùa vụ, phong tục trong giao tiếp xã hội… Tác giả đã nghiên cứu kỹ lưỡng, tìm hiểu từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau để giới thiệu đến độc giả. Các nội dung được trình bày theo trình tự logic, rõ ràng và dễ hiểu.
Trong chương đầu tiên nói về phong tục khi sinh, tác giả đã giới thiệu chi tiết về những nghi lễ truyền thống diễn ra trong và sau khi có thai, sinh con ở nông thôn Việt Nam xưa. Cụ thể, người mẹ sau khi có thai sẽ được gia đình chăm sóc đặc biệt, không được làm việc nặng nhọc. Khi sắp đến ngày sinh, gia đình sẽ chuẩn bị nơi đón thai, chuẩn bị đồ dùng cần thiết. Sau khi sinh, mẹ và bé sẽ được gia đình chăm sóc, theo dõi sức khỏe. Ngoài ra còn có tục lệ cắt rốn, tắm rửa sạch sẽ cho bé…
Ở chương 2 nói về phong tục khi cưới, tác giả đã giới thiệu chi tiết về tục lệ tân hôn ở nông thôn Việt Nam trước đây như: cách thức xin hỏi, làm lễ hỏi, làm lễ cưới, ăn hỏi, ăn cưới. Theo đó, gia đình trai phải làm lễ cầu hôn, dâng quà hồi môn cho gia đình gái. Sau khi hai bên thỏa thuận sẽ tổ chức đám cưới long trọng với nhiều nghi thức truyền thống. Đặc biệt, tục lệ “bảy nương chín rước” diễn ra rất long trọng, thể hiện sự trọng trọng của hôn nhân.
Ở các chương tiếp theo, tác giả cũng giới thiệu kỹ lưỡng về các phong tục khác như: phong tục khi tang (khóc viếng, làm lễ trở tang, ăn 7, 49 ngày…), phong tục về ăn uống (cơm canh, cúng gia tiên, mâm cỗ cưới hỏi…), phong tục về mùa vụ (lễ hội mùa xuân, mùa thu hoạch), phong tục trong giao tiếp xã hội (chào hỏi, lễ phép, lễ ngữ)… Tác giả đã thu thập được rất nhiều chi tiết, cụ thể từ đời sống thực tế, giúp người đọc hiểu rõ hơn về văn hóa truyền thống của dân tộc.
Ngoài ra, trong từng chương tác giả cũng đưa ra những phân tích, đánh giá về ý nghĩa của từng phong tục. Theo đó, phần lớn các phong tục đều mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện tình cảm gia đình, tôn trọng tuổi già, yêu thương con cái, giữ gìn truyền thống. Một số phong tục cũng mang tính nghi lễ tôn giáo, thể hiện sự kính trọng các thế lực siêu nhiên.
Nhìn chung, cuốn “Việt Nam Phong Tục” của Phan Kế Bính là một công trình nghiên cứu có giá trị, giúp giới thiệu đến độc giả về những di sản văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc. Tác phẩm đã ghi lại kỹ càng nhiều phong tục cổ truyền trước khi chúng bị mai một do sự đổi thay của thời đại. Đây là tài liệu quý cho các nhà nghiên cứu văn hóa, phục vụ việc bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc.
Sách gồm các chủ đề chính sau:
- Nói về phong tục trong gia tộc
- Nói về phong tục hương đảng
- Phong tục xã hội
