Review: Tâm Lý Học Giải Mã Hành Vi – Lý giải những đòn tâm lý sau mỗi hành vi của bạn

Đối với mình, một cuốn sách hay là một cuốn sách được tích “note” dày đặc. Trong đó có “Tâm lý học giải mã hành vi”. Những điều sau đây được mình note lại có thể khiến suy nghĩ của bạn bị “rung lắc”.

Sự thay đổi thu hút sự chú ý của ta bởi nó bất ngờ và thú vị. Nhưng những hành vi không bao giờ thay đổi chính là những bài học to lớn nhất của lịch sử, bởi chúng cho thấy điều sẽ xuất hiện trong tương lai. Tương lai của bạn. Tương lai của tất cả mọi người. Cho dù bạn là ai, bạn đến từ đâu, bạn bao nhiêu tuổi, và bạn kiếm được bao nhiêu tiền, thì vẫn luôn có những bài học vĩnh cửu đến từ hành vi con người, trở thành một vài trong số những điều quan trọng nhất mà bạn có thể học.

Những gì không bao giờ thay đổi có tầm quan trọng vì bạn có thể tự tin khi biết cách mà chúng sẽ định hình tương lai như thế nào. Bezos nói rằng, thật không thể tưởng tượng một tương lai nơi mà các khách hàng của Amazon lại không muốn mức giá thấp và vận chuyển nhanh chóng vì thế ông ấy có thể đặt một con số đầu tư khổng lồ vào những thứ đó

Giả thuyết tương tự áp dụng cho hầu hết mọi khía cạnh của cuộc sống. Tôi không thể biết được thị trường chứng khoán sẽ ra sao vào năm tới (hay bất cứ năm nào). Nhưng tôi rất tự tin vào sự tham lam và nỗi hãi của con người, điều này không bao giờ thay đổi. Vì thế, đó sẽ là điều mà tôi dành thời gian để suy nghĩ.

Dự đoán thế giới trông sẽ ra sao 50 năm tới là bất khả thi. Nhưng dự đoán rằng con người vẫn phản ứng với sự tham lam, nỗi sợ hãi, cơ hội, sự khai thác, rủi ro, sự bất ổn, liên kết bộ lạc, và sự thuyết phục của xã hội như cũ là một sự cá cược mà tôi sẽ làm

Ai cũng biết rằng con người không giỏi dự đoán tương lai. Nhưng điều này thực ra chưa chuẩn xác. Chúng ta thực ra rất giỏi dự đoán tương lai, ngoại trừ những bất ngờ – những điều mà cuối cùng lại quan trọng hơn cả. Rủi ro lớn nhất lại luôn là điều mà không ai lường trước được, bởi vì nếu không ai nghĩ tới thì không ai chuẩn bị trước cho nó cả, và nếu không ai chuẩn bị, thì những tổn thất của nó sẽ được khuếch đại lên khi nó tới.

Giống như cố vấn tài chính Carl Richards đã nói, rủi ro là điều còn lại sau khi bạn cho rằng mình đã nghĩ đến mọi khả năng có thể xảy ra rồi. Điều mà trí tưởng tượng của bạn không thể hiểu nổi mới là điều nguy hiểm, và đó là lý do vì sao rủi ro không bao giờ có thể được kiểm soát.

Nassim Taleb nói, “Hãy đầu tư vào sự sẵn sàng, chứ không phải vào sự tiên đoán.”

Mọi thứ trở nên tốt đẹp hơn, của cả tăng lên, công nghệ mang lại những hiệu quả mới, và thuốc thang cứu chữa được nhiều cuộc đời. Chất lượng cuộc sống đi lên. Nhưng sự kỳ vọng của mọi người vì thế mà cũng tăng cao theo, thậm chí còn tăng hơn, bởi vì những cải tiến đó cũng đem lại lợi ích cho những người xung quanh, những người có hoàn cảnh khiến bạn mong muốn. Hạnh phúc không thay đổi là bao dù thế giới đang tiến bước. Nhà đầu tư Charlie Munger từng nhấn mạnh rằng, thế giới không được điều khiển bởi sự tham lam; nó được điều khiển bởi sự ghen tị.

Tiền mua hạnh phúc theo cùng cách mà những viên thuốc mang lại sự vui thú: Tuyệt vời nếu làm đúng, nguy hiểm nếu được dùng để ngụy trang điểm yếu, và thảm họa khi không biết đủ.

Nhà tâm lý học Jonathan Haidt nói rằng, mọi người không thực sự giao tiếp trên mạng xã hội mà thực chất họ đang biểu diễn cho nhau xem, Bạn nhìn thấy những chiếc xe mà người khác lái, những ngôi nhà họ sống, những ngôi trường đắt đỏ mà họ học. Khả năng để nói, “Tôi muốn nó, tại sao tôi không có được nó? Tại sao anh ta có nó mà tôi thì không?” ở hiện tại cao hơn rất nhiều so với chỉ vài thế hệ trước đây

Nền kinh tế ngày nay giỏi ở việc sản sinh ra ba điều: của cải, khả năng phô bày của cải, và sự ghen tị đối với của cải của người khác.

Hãy tưởng tượng một cuộc sống nơi mà hầu như mọi thứ đều trở nên tốt đẹp hơn nhưng bạn không bao giờ trân trọng nó vì những kỳ vọng của bạn tăng nhanh như hoàn cảnh của bạn vậy. Thật đáng sợ, và gần như tồi tệ giống một thế giới nơi mà không có gì tốt lên.

Có một điều được lập trình trong con người đó là những người nghĩ về thế giới theo những cách độc đáo mà bạn thích gần như chắc chắn cũng sẽ nghĩ về thế giới theo những cách độc đáo mà bạn sẽ không thích. Điều mấu chốt ở đây đó là, những tâm trí độc đáo cần phải được chấp nhận là một gói đầy đủ, bởi vì những điều họ làm tốt và khiến chúng ta ngưỡng mộ không thể bị tách rời khỏi những điều mà ta không muốn có cho bản thân mình hoặc coi thường.

Phần lớn mọi người hiểu rằng sự chắc chắn là hiếm, và điều tốt nhất mà bạn có thể làm là đưa ra quyết định nào mà tỷ lệ phần trăm nghiêng về phía bạn mong muốn. Họ hiểu rằng bạn có thể thông minh nhưng lại không đưa ra kết quả chính xác, hoặc ngốc nghếch nhưng cuối cùng lại đúng

Những ý tưởng tuyệt vời nhưng giải thích không tốt có thể sẽ không đi đến đâu cả, trong khi những ý tưởng cũ kỹ hoặc sai lầm được kể một cách đầy thuyết phục lại có thể nhóm lên một cuộc cách mạng. Morgan Freeman có thể kể lại một danh sách đồ cần mua sắm và khiến mọi người rơi nước mắt, trong khi một nhà khoa học không biết ăn nói biết cách chữa bệnh lại không được chú ý tới. Stephen Hawking từng nói về những cuốn sách vật lý bán chạy nhất của ông: “Một ai đó từng nói với tôi rằng mỗi một phương trình tôi thêm vào trong cuốn sách sẽ làm giảm đi một nửa doanh thu.” Độc giả không muốn một bài giảng; họ muốn một câu chuyện đáng nhớ. Key Burns từng nói: “Những câu chuyện thông thường là 1+1=2. Chúng tôi hiểu điều đó, chúng rất hợp lý. Nhưng những câu chuyện hay lại nói về 1 + 1 = 3.” Đó chính là đòn bẩy.

Nhà thơ Ralph Hodgson đã nói rất đúng như sau, “Một vài điều phải được tin tưởng thì mới nhìn thấy được.” Chứng cứ nghèo nàn có thể trở thành một câu chuyện rất hấp dẫn nếu câu chuyện đó gãi đúng chỗ ngứa của ai đó, hoặc mang lại bối cảnh cho một niềm tin mà họ muốn trở thành sự thật.”

Steven Spielberg đã chỉ ra điểm này. Điều tuyệt vời nhất đối với tôi đó là cách người ta xem một bộ phim đều có những trải nghiệm độc đáo khác nhau. Nhưng thông qua sự thao túng khéo léo và cách kể chuyện hấp dẫn, bạn có thể khiến tất cả mọi người cùng VỖ tay một lúc, cùng cười, và cùng sợ hãi vào một lúc nhất định.

Những câu chuyện hay tạo ra rất nhiều cơ hồi ẩn giấu giữa những điều mà bạn tưởng chừng như không thể cải thiện được nữa. Có bao nhiêu ý tưởng hay đã được khám phá nhưng có thể lớn lên 100 lần hoặc hơn thế nữa nếu một ai đó giải thích chúng một cách hay hơn? Có bao nhiêu sản phẩm mới chỉ tìm thấy một phần rất nhỏ thị trường tiềm năng của chúng bởi vì công ty quá tệ trong việc miêu tả chúng cho khách hàng? Nhà sáng lập thẻ visa Dee Hock từng nói, “Những cách thức nhìn nhận mới tạo ra sự đột phá lớn hơn rất nhiều so với những cách làm mới.”

Nhà sử học Will Durant từng nói, “lô-gic là một sáng chế của loài người và vũ trụ có thể chẳng quan tâm tới nó.” Và thường là như vậy, điều này có thể khiến bạn phát điên nếu bạn kỳ vọng rằng thế giới hoạt động theo những cách hợp lý.

Bạn không bao giờ biết một vận động viên có thể thể hiện như thế nào cho đến khi bạn đặt họ vào giây phút tranh đấu, với những áp lực, rủi ro, sự bẽ mặt, và cả những khuyến khích trong điều kiện thực tại mà không thể mô phỏng lại trong phòng thí nghiệm.

Mọi mức giá đầu tư, mọi giá trị thị trường chỉ là một con số của ngày hôm nay nhân lên với một câu chuyện về ngày mai. Nếu bạn chỉ dựa vào số liệu và lô-gic để hiểu được toàn bộ nền kinh tế thì bạn đang trong trạng thái khó hiểu suốt 100 năm liền. Nhà kinh tế học Per Bylund từng nói: “Khái niệm về giá trị kinh tế rất đơn giản: bất cứ cái gì mà một ai đó muốn có đều có giá trị, dù lý do (nếu có) có là gì đi nữa.”

Những người phát triển thịnh vượng qua thời gian dài là những người hiểu rằng thế giới thực là một chuỗi liên tiếp của những sự nực cười, khó hiểu, những mối quan hệ lằng nhằng và những con người không hoàn hảo.

Điều tiếp theo là chấp nhận rằng điều hợp lý với người này lại có thể điên rồ với người khác.

Mọi thứ sẽ dễ hiểu nếu mọi người đều có cùng chân trời, mục tiêu, tham vọng, và khả năng chấp nhận rủi ro. Nhưng chúng ta không như thế. Hoảng hốt bán cố phiếu đi sau khi chúng giảm 5% là một ý tưởng tồi nếu bạn là một nhà đầu tư dài hạn, và là một điểm mấu chốt trong sự nghiệp nếu bạn là một nhà giao dịch chuyên nghiệp.

Chính bản thân ý tưởng về sự bình ổn đã gây ra một động thái thông minh và hợp lý là đẩy giá tài sản lên đủ cao và điều này lại tạo ra sự bất ổn. Luôn luôn là như thế, và sẽ luôn như vậy.

Warren Buffett từng đùa rằng, bạn không thể tạo ra một đứa trẻ trong 1 tháng bằng cách khiến 8 người phụ nữ mang bầu. Tuy nhiên, bạn sẽ phải ngạc nhiên trước tần suất thường xuyên mà mọi người cố gắng để đẩy nhanh tiến độ của một quá trình vượt ngưỡng nó có thể xử lý được.

Một điều quan trọng về chủ đề này đó là phần lớn những điều vĩ đại trong cuộc đời – từ tình yêu đến sự nghiệp đến đầu tư – đều đạt được giá trị của chúng từ hai thứ: Sự kiên nhẫn và khan hiếm. Kiên nhẫn để đợi điều gì đó phát triển, và khan hiếm để trân trọng điều mà nó phát triển thành.

Một sự thật luôn đúng xuyên suốt lịch sử đó là những thay đổi lớn nhất và những cải tiến quan trọng nhất không xảy ra khi mọi người đều hạnh phúc và mọi thứ diễn ra tốt đẹp. Chúng có xu hướng xảy ra trong, và sau, một sự kiện tồi tệ. Khi mọi người có chút hoảng loạn, sốc, lo lắng, và khi hệ quả của việc không hành động đủ nhanh trở nên quá đau đớn không tài nào chịu được.